Từ tài sản có thể hoán đổi sang tài sản độc đáo: Giải mã hành trình phát triển của các tiêu chuẩn token

金融 sáng tạo đang diễn ra với tốc độ đáng kinh ngạc. Blockchain và tiền mã hóa đã tạo ra làn sóng đầu tiên, sau đó NFT nổi lên như một hiện tượng, và giờ đây một loại tài sản mới —半同質化代幣(SFTs)— đang dần trở thành xu hướng chính.

Bạn có thể đã nghe qua về khái niệm “token không đồng nhất” (非同質化代幣), nhưng “token bán đồng nhất” (半同質化代幣) vẫn còn khá xa lạ. Dù bạn thuộc nhóm nào, bài viết này sẽ giúp bạn phân tích rõ ràng các khái niệm này dựa trên logic đằng sau chúng.

Bản chất của tính đồng nhất: có thể trao đổi vs độc nhất

Để hiểu NFT và SFT, trước tiên cần nắm vững hai khái niệm cơ bản: “tính đồng nhất” và “phi đồng nhất”.

Tài sản(Fungible) là những tài sản có thể trao đổi theo tỷ lệ 1:1 mà không mất giá trị. Ví dụ, bạn có một tờ tiền 100 đồng, bạn bè cũng có một tờ như vậy. Dù tờ tiền mới hay cũ, giá trị của chúng hoàn toàn như nhau, có thể đổi chỗ cho nhau tự do. Tiền mã hóa và tiền pháp định đều thuộc loại tài sản(Fungible)—giá trị của chúng không thay đổi khi trao đổi, không phụ thuộc vào đồng tiền cụ thể nào.

Tài sản(Non-Fungible) thì ngược lại hoàn toàn. Khi tài sản không thể trao đổi theo tỷ lệ 1:1, nó thuộc phạm trù phi đồng nhất. Mỗi tài sản phi đồng nhất đều mang một “dấu vết” riêng biệt — tính khan hiếm, đặc điểm, giá trị đều khác nhau. Bạn không thể đổi một token phi đồng nhất lấy một token khác cùng loại, ngay cả khi chúng cùng do một người sáng tạo ra.

NFT: Chứng minh danh tính của tài sản số

NFT là tài sản blockchain đi kèm với danh tính số độc nhất, cung cấp bằng chứng xác thực quyền sở hữu số.

Xét theo dạng ứng dụng, NFT có thể là tác phẩm nghệ thuật, file âm nhạc, hình ảnh, video, bất động sản ảo, thậm chí là vật phẩm trong game. Điểm đặc trưng của chúng là — mỗi NFT đều là duy nhất. Dù hai NFT trông giống nhau hoặc cùng do một nghệ sĩ tạo ra, chúng vẫn giữ danh tính riêng trên blockchain, không thể thay thế cho nhau.

Việc ra mắt NFT ban đầu nhằm bảo vệ quyền lợi của các nhà sáng tạo số. Nghệ sĩ, nhà sản xuất âm nhạc, nhà sáng tạo nội dung có thể ghi rõ quyền sở hữu tác phẩm trên blockchain, từ đó nhận được phần thưởng xứng đáng và ngăn chặn hàng giả. Công nghệ này bắt đầu thu hút sự chú ý từ đầu năm 2020, và đến năm 2021, quy mô giao dịch đã đạt hàng tỷ USD.

Quá trình phát triển của NFT

Khái niệm NFT thực ra đã tồn tại từ trước khi nó bùng nổ.

Năm 2012, nhà nghiên cứu Meni Rosenfield lần đầu đề xuất khái niệm “mệnh giá màu sắc” (彩色幣), nhằm theo dõi và quản lý quyền sở hữu tài sản thực trong blockchain Bitcoin. Ý tưởng này dù chưa thể thực hiện do hạn chế kỹ thuật của blockchain Bitcoin, nhưng đã đặt nền móng lý thuyết cho NFT sau này.

Các mốc thời gian quan trọng:

• 2014: Ra đời “Quantum” — NFT đầu tiên chính thức được tạo ra, là một hình ảnh pixel động do nghệ sĩ Kevin McCoy sáng tác, ghi nhận trên blockchain Namecoin
• 2016: Meme internet bắt đầu được tạo thành NFT
• 2017-2020: Chuẩn hợp đồng thông minh ERC-721 của Ethereum dần trở thành tiêu chuẩn chính cho NFT, các nhà sáng tạo chuyển sang blockchain Ethereum
• 2017: Dự án Cryptopunks ra mắt, trở thành bộ sưu tập NFT tiêu biểu thời kỳ đầu
• Sau đó: Cryptokitties nổi bật nhờ cơ chế chơi game sáng tạo, thúc đẩy làn sóng NFT đầu tiên
• 2020-2021: NFT bắt đầu xuất hiện trong các cuộc đấu giá chính thống, tác phẩm của Beeple bán với giá cao ngất ngưởng, nhiều blockchain như(卡尔达諾, Solana, Tezos, Flow) cũng gia nhập hệ sinh thái
• Sau năm 2021: NFT tìm thấy ứng dụng mới trong metaverse và bất động sản ảo
• Cuối năm 2021: các ông lớn mạng xã hội đổi tên thành Meta, chuyển hướng chiến lược sang xây dựng metaverse

Cấu trúc tiêu chuẩn token

Để hiểu rõ các loại token khác nhau, cần so sánh ba tiêu chuẩn chính.

ERC-20：Tiêu chuẩn token đồng nhất

ERC-20 là tiêu chuẩn token phổ biến nhất của Ethereum, dành riêng cho tài sản đồng nhất. Hầu hết tiền mã hóa đều tuân theo tiêu chuẩn này — đảm bảo các token có thể hoán đổi hoàn toàn cho nhau.

ERC-721：Tiêu chuẩn token phi đồng nhất

ERC-721 là tiêu chuẩn chủ đạo của hệ sinh thái NFT hiện nay. Nó định nghĩa các chức năng của NFT, cho phép nhà phát triển tạo ra các tài sản số có đặc điểm riêng biệt, đồng thời bổ sung các tính năng xác thực nguồn gốc cao cấp.

Ưu điểm của ERC-721: hỗ trợ metadata phong phú và tùy biến, phù hợp hoàn toàn với tài sản phi đồng nhất.

Hạn chế của ERC-721: mỗi lần chuyển giao chỉ có thể gửi một NFT. Muốn chuyển 50 NFT, phải thực hiện 50 giao dịch riêng biệt. Điều này gây tốn thời gian, làm nghẽn mạng Ethereum và tăng phí gas đáng kể.

ERC-1155：Tiêu chuẩn đa token

ERC-1155 được gọi là “tiêu chuẩn đa token”, kết hợp ưu điểm của ERC-20 và ERC-721, cung cấp một khung hợp đồng thống nhất cho cả tài sản đồng nhất và phi đồng nhất.

Một hợp đồng thông minh ERC-1155 có thể quản lý nhiều loại token cùng lúc — vừa xử lý token có thể hoán đổi, vừa xử lý tài sản độc nhất. Điều này giúp nâng cao hiệu quả rõ rệt: một lần giao dịch có thể chuyển nhiều token cùng lúc, giảm đáng kể phí gas và tắc nghẽn mạng.

半同質化代幣(SFT)：Cầu nối giữa hai thế giới

SFT chính là biểu hiện hoàn hảo của loại tài sản “hai trong một” này.

SFT xuất hiện dưới dạng token đồng nhất khi tạo ra, có thể tự do trao đổi cùng loại. Nhưng sau khi sử dụng hoặc đáp ứng điều kiện nhất định, nó sẽ chuyển đổi thành tài sản phi đồng nhất, mang giá trị và danh tính riêng biệt.

Phân tích ví dụ thực tế: Khi mua vé concert, vé của bạn trong giai đoạn bán vé là đồng nhất — các vé cùng hàng ghế hoàn toàn có thể hoán đổi. Nhưng sau khi concert kết thúc, tấm vé đó trở thành vật kỷ niệm quý giá, không thể dùng để đổi vé mới nữa. Nó đã chuyển thành tài sản phi đồng nhất — duy nhất đối với bạn, giá trị phụ thuộc vào độ khan hiếm và độ hot của concert.

SFT dựa trên chuẩn ERC-1155 của Ethereum, cho phép quản lý đồng thời cả tài sản đồng nhất và phi đồng nhất trong cùng một hợp đồng thông minh.

SFT: Tạo và ứng dụng

SFT chỉ có thể được tạo ra trên blockchain Ethereum theo chuẩn ERC-1155. Tiêu chuẩn này do Enjin và Horizon Games cùng phát triển, thiết kế riêng cho hệ sinh thái game, giúp nhà phát triển quản lý toàn bộ hệ thống tài sản trong game qua một hợp đồng thông minh duy nhất.

Hiện tại, SFT chủ yếu ứng dụng trong ngành game blockchain, mỗi vật phẩm trong game có thể chuyển đổi giữa trạng thái đồng nhất và phi đồng nhất dựa trên hành vi của người chơi. Khi hiểu rõ hơn về SFT, nhiều ngành khác cũng bắt đầu khám phá tiềm năng của nó.

Tiêu chuẩn mới: ERC-404

ERC-404 là tiêu chuẩn thử nghiệm mới xuất hiện gần đây, do các nhà phát triển ẩn danh “ctrl” và “Acme” đề xuất, nhằm đẩy xa giới hạn của tính đồng nhất và phi đồng nhất.

ERC-404 cho phép một token thể hiện đồng thời cả hai dạng có thể hoán đổi và độc nhất dựa trên từng tình huống cụ thể. Tính năng lai này mang lại tính thanh khoản mới cho thị trường NFT — nhà đầu tư có thể mua phần chia sẻ của NFT mà không cần mua toàn bộ quyền sở hữu.

Tiềm năng lợi ích: nâng cao tính thanh khoản của NFT, mở ra thị trường mới cho các tài sản số khó giao dịch truyền thống.

Rủi ro thực tế: tiêu chuẩn này chưa được chính thức công nhận, chưa qua kiểm tra an toàn đầy đủ. Có thể tồn tại lỗ hổng hợp đồng thông minh hoặc bị lợi dụng, một số dự án đã bị phát hiện thao túng giá.

Dù có rủi ro, các dự án như Pandora, DeFrogs vẫn tích cực khám phá khả năng của ERC-404, cho thấy thị trường vẫn quan tâm đến mô hình token lai.

So sánh hoạt động của NFT và SFT

Thực tiễn ứng dụng và bài học

Trong game blockchain, SFT là ví dụ điển hình. Người chơi có thể tích trữ token theo dạng đồng nhất để giao dịch, rồi chuyển đổi thành vũ khí hoặc trang bị đặc thù, giúp tăng giá trị theo cấp độ. Nhà phát triển quản lý các trạng thái này qua hợp đồng thông minh, đảm bảo hệ thống kinh tế ổn định, khác xa với hiện tượng lạm phát vô tổ chức của các game MMO đầu tiên.

Trong lĩnh vực token hóa tài sản thực(RWA), SFT thể hiện tiềm năng lớn. Bất động sản, cổ phiếu có thể ban đầu phát hành dưới dạng cổ phần đồng nhất để giảm rào cản đầu tư, sau đó chuyển đổi thành tài sản độc nhất dựa trên điều kiện, cân bằng giữa tính thanh khoản và quyền sở hữu. Đồng thời, SFT còn có thể mã hóa các quyền và nghĩa vụ cụ thể, giúp theo dõi và quản lý tài sản linh hoạt hơn.

Cấu trúc phân cấp của tiêu chuẩn token

Từ Fungible đến Non-Fungible rồi đến SFT, sự tiến hóa của tiêu chuẩn token thể hiện một quá trình phát triển rõ ràng theo cấp độ:

1. ERC-20: Tính đồng nhất thuần túy, phù hợp cho tiền tệ chung
2. ERC-721: Tính độc nhất hoàn toàn, phù hợp cho sưu tập và nghệ thuật
3. ERC-1155: Tính linh hoạt lai ghép, phù hợp cho hệ sinh thái đa dạng
4. ERC-404: Tính thanh khoản điều kiện, khám phá các thị trường phức tạp hơn

Mỗi tiêu chuẩn đều giải quyết hạn chế của tiêu chuẩn trước và mở ra các khả năng mới cho ứng dụng.

Triển vọng tương lai

Việc token hóa tài sản đang trở thành một trong những hướng phát triển tiềm năng nhất của blockchain. Hệ sinh thái NFT đã thay đổi cách phân phối giá trị trong nghệ thuật, game, âm nhạc, còn SFT mở ra cơ hội chuyển đổi cho nhiều ngành truyền thống.

Công nghệ blockchain giúp hình thành các cơ chế quyền sở hữu mới mẻ. Dù là nhà sáng tạo nội dung số, nghệ sĩ, nhà phát triển game hay doanh nghiệp truyền thống, đều có thể định nghĩa lại cách tương tác và thu nhập của mình qua các tiêu chuẩn này.

Hiện tại, SFT chủ yếu tập trung trong ngành game, nhưng khi công nghệ trưởng thành và nhận thức về nó sâu sắc hơn, phạm vi ứng dụng sẽ mở rộng nhanh chóng sang lĩnh vực vé, tài chính phái sinh, hệ thống thành viên và nhiều ngành khác. Thời đại token lai đã bắt đầu, những đổi mới tiếp theo đang trong quá trình hình thành.