Từ ERC-1155 đến ERC-404: Giải thích sự khác biệt giữa NFT và SFT trong quá trình tiến hóa của tiêu chuẩn token

Thời gian phát triển của thế giới blockchain khiến người ta không khỏi choáng ngợp. Sau Bitcoin và Ethereum, sự xuất hiện của NFT đã gây ra làn sóng chú ý đầu tiên, và nay các loại token mới nổi — bán đồng chất (SFT) — đang tranh giành trung tâm thị trường. Đối với nhiều người, khái niệm NFT vẫn còn quen thuộc, nhưng logic đằng sau SFT có thể còn xa lạ. Bài viết này sẽ phân tích sâu về sự khác biệt bản chất giữa hai loại token này, cũng như cách chúng đang thay đổi tương lai của tài sản số.

Bắt đầu từ các khái niệm cơ bản về đồng chất và không đồng chất

Để thực sự hiểu NFT và SFT, trước tiên cần nắm vững khái niệm cốt lõi về đồng chất của tài sản.

Tài sản đồng chất là những tài sản có thể trao đổi không khác biệt theo tỷ lệ 1:1. Ví dụ rõ ràng nhất là tiền pháp định. Một tờ tiền 100元 mới hay cũ đều có giá trị như nhau, có thể hoán đổi liền mạch với tờ 100元 của người khác. Tiền mã hóa cũng thuộc phạm trù này — một Bitcoin luôn bằng một Bitcoin khác.

Tài sản không đồng chất thì hoàn toàn khác. Loại tài sản này có đặc điểm riêng biệt, không thể trao đổi theo tỷ lệ giống nhau. Ví dụ, bạn sưu tập hai đồng xu kỷ niệm cùng mệnh giá, nhưng do năm đúc, độ hiếm, bối cảnh lịch sử khác nhau, giá trị thực tế của chúng có thể chênh lệch rất lớn.

Hai loại tài sản này có các ứng dụng riêng, và sự đổi mới của NFT chính dựa trên đặc tính không đồng chất này.

NFT: Cuộc cách mạng về quyền sở hữu số

Token không đồng chất (NFT) là định danh số duy nhất trên blockchain. Chúng đại diện cho quyền sở hữu tài sản số độc đáo, có thể là tác phẩm nghệ thuật số, âm nhạc, video, vật phẩm trong game, thậm chí đất ảo. Điểm đặc trưng quan trọng của các token này là — chúng không thể hoán đổi.

Hai NFT tưởng chừng giống nhau về mặt hình thức, nhưng do độ hiếm, nguồn gốc, giá trị sáng tạo và sự công nhận của thị trường, giá trị của chúng có thể chênh lệch lớn. Ngay cả khi trên thị trường công khai, giá bán của chúng bằng nhau, thì chúng vẫn đại diện cho các tài sản hoàn toàn khác nhau.

NFT ra đời phần lớn nhằm bảo vệ quyền lợi của các nhà sáng tạo số. Nghệ sĩ, nhạc sĩ và nhà phát triển game có thể dùng NFT để đảm bảo tính xác thực và quyền sở hữu tác phẩm, từ đó nhận được phần thưởng xứng đáng mà không lo bị sao chép trái phép.

Lịch sử phát triển của NFT: Từ “tiền màu” đến bùng nổ thị trường

Nhiều người nghĩ NFT là sản phẩm của năm 2021, nhưng thực tế lịch sử của nó còn lâu đời hơn nhiều.

Năm 2012, nhà phát triển Meni Rosenfeld lần đầu đề cập đến khái niệm “tiền màu” (Colored Coins), cố gắng đánh dấu và quản lý tài sản thực trên blockchain Bitcoin. Dù do hạn chế kỹ thuật của Bitcoin, ý tưởng này cuối cùng chưa được thực thi, nhưng đã đặt nền móng lý thuyết cho NFT.

Năm 2014, tác phẩm NFT đầu tiên “Quantum” ra đời — một hình vuông pixel hóa, có thể đổi màu và co lại như con bạch tuộc. Người sáng tạo Kevin McCoy đã đúc nó trên blockchain Namecoin.

Trong giai đoạn 2016-2017, NFT bắt đầu phổ biến quy mô nhỏ. Các meme trong văn hóa internet được làm thành NFT, bộ sưu tập Rare Pepes thu hút sự chú ý. Đồng thời, tiêu chuẩn hợp đồng thông minh của Ethereum (đặc biệt là ERC-721) nhanh chóng trưởng thành, và NFT bắt đầu chuyển dịch quy mô lớn sang blockchain mạnh mẽ hơn này.

Các dự án tiêu biểu lần lượt xuất hiện: Cryptopunks, Cryptokitties… đã làm bùng nổ thị trường. Cryptokitties từng gây tắc nghẽn mạng Ethereum vào năm 2017, chứng minh sức hút thực sự của NFT.

Năm 2020-2021, hệ sinh thái NFT bùng nổ toàn diện. Nhu cầu đất ảo, tài sản trong vũ trụ ảo tăng vọt, các nhà đấu giá nghệ thuật danh tiếng bắt đầu chấp nhận nghệ thuật NFT. Tác phẩm số của Beeple bán với giá khủng, thay đổi hoàn toàn nhận thức của mọi người về “giá trị tài sản số”.

Ngoài Ethereum, các blockchain như Cardano, Solana, Tezos, Flow cũng tích cực xây dựng hệ sinh thái NFT. Meta (trước đây là Facebook) đổi tên và đặt cược vào vũ trụ ảo, thúc đẩy ứng dụng của NFT như tài sản ảo.

Các lĩnh vực ứng dụng thực tế của NFT

Hiện tại, NFT chủ yếu tập trung vào ba lĩnh vực: trò chơi, sáng tạo nghệ thuật và ngành công nghiệp âm nhạc. Nhưng về lý thuyết, bất kỳ tài sản thực nào cũng có thể được token hóa thành bộ sưu tập, mở ra tiềm năng vượt xa ba ngành này.

Bán đồng chất (SFT): Lựa chọn mới linh hoạt

Nếu NFT là hoàn toàn không đồng chất, thì bán đồng chất (SFT) chính là dạng pha trộn — có thể linh hoạt chuyển đổi giữa trạng thái đồng chất và không đồng chất.

SFT ban đầu là có thể trao đổi. Nhiều SFT khi tạo ra đã mang đặc tính đồng chất, có thể hoán đổi theo tỷ lệ 1:1 như tiền mã hóa. Nhưng khi được sử dụng hoặc đáp ứng điều kiện nhất định, chúng sẽ chuyển thành tài sản độc đáo không đồng chất, có giá trị cá nhân hóa.

Ví dụ trực quan: Giả sử bạn mua một vé xem concert. Trước khi mua, vé này là đồng chất — bạn có thể hoán đổi chỗ ngồi với người khác trong cùng hàng ghế mà không thay đổi giá trị. Nhưng sau khi concert kết thúc, vé không còn giá trị trao đổi nữa, mà trở thành một món quà lưu niệm độc đáo. Nó từ một hàng hóa có thể trao đổi trở thành bộ sưu tập không thể thay thế đối với bạn, giá trị phụ thuộc vào độ hiếm và danh tiếng của concert.

SFT thường dựa trên tiêu chuẩn ERC-1155 của Ethereum. Khác với ERC-20 (quản lý token đồng chất) và ERC-721 (quản lý NFT), ERC-1155 cho phép một hợp đồng thông minh quản lý nhiều loại token, gồm cả có thể trao đổi và không thể trao đổi.

Cơ sở kỹ thuật và thực trạng ứng dụng của SFT

SFT sử dụng tiêu chuẩn ERC-1155, là một tiêu chuẩn giao thức khá mới. Hiện tại, SFT chủ yếu ứng dụng trong hệ sinh thái game blockchain. Trang bị, tiền tệ, vật phẩm trong game có thể vừa là phương tiện trao đổi, vừa chuyển đổi thành tài sản độc đáo gắn liền với người chơi.

Tính linh hoạt này mở ra nhiều khả năng mới cho kinh tế trong game. Các nhà phát triển game có thể kiểm soát tốt hơn dòng tiền, tránh tình trạng lạm phát vô tội vạ trong các game MMO truyền thống.

ERC-404: Thử nghiệm phá vỡ giới hạn

Năm 2024, một tiêu chuẩn token mới ERC-404 đã gây tranh luận trong cộng đồng Ethereum. Được đề xuất bởi các nhà phát triển ẩn danh “ctrl” và “Acme”, tiêu chuẩn này cố gắng làm mờ ranh giới giữa token đồng chất và không đồng chất.

ERC-404 cho phép token linh hoạt chuyển đổi trạng thái theo điều kiện khác nhau — có thể giao dịch như tiền mã hóa thông thường hoặc tồn tại dưới dạng quyền sở hữu phần của NFT. Điều này có thể giải quyết vấn đề thanh khoản thấp của NFT truyền thống, vì người dùng có thể giao dịch quyền sở hữu một phần của NFT mà không cần mua bán toàn bộ.

Tuy nhiên, quan trọng là ERC-404 vẫn chưa qua quy trình đề xuất cải tiến chính thức của Ethereum (EIP). Nó thiếu các đánh giá an toàn chính thức và phân tích học thuật, đồng nghĩa với rủi ro tồn tại. Các dự án như Pandora, DeFrogs đã bắt đầu thử nghiệm tiêu chuẩn này, nhưng người dùng cần hiểu rõ các rủi ro tiềm ẩn, bao gồm lỗ hổng hợp đồng thông minh và khả năng “rug pull” (lừa đảo rút vốn).

So sánh song song ba tiêu chuẩn

ERC-721：Hạ tầng của NFT

ERC-721 là tiêu chuẩn chính cho NFT, bao phủ phần lớn NFT hiện có trên thị trường. Nó xác định rõ các đặc tính của token không đồng chất, cho phép tạo, giao dịch và xác thực tính xác thực.

Ưu điểm：Các nhà phát triển có thể thêm metadata và cơ chế xác thực riêng cho từng token, tăng cường tính duy nhất.

Nhược điểm： Mỗi giao dịch chỉ chuyển một NFT. Muốn gửi 50 NFT, phải thực hiện 50 giao dịch riêng lẻ, gây tắc nghẽn mạng, phí gas tăng cao.

ERC-1155：Tiêu chuẩn đa chức năng nâng cao

ERC-1155 hỗ trợ đồng thời nhiều loại token trong cùng một hợp đồng — cả đồng chất và không đồng chất — giải quyết nhiều vấn đề của ERC-721.

Với token đồng chất, ERC-1155 cho phép các giao dịch có thể hoàn tác, kể cả gửi nhầm địa chỉ cũng có thể cứu vãn. Với token không đồng chất, một hợp đồng có thể xử lý hàng loạt giao dịch, giảm đáng kể phí gas và tải trọng mạng. Điều này giúp SFT có hiệu quả kinh tế và linh hoạt hơn.

ERC-404：Giao thoa giữa lý thuyết và thực tiễn

ERC-404 cố gắng tạo ra mô hình token hoàn toàn pha trộn — token tự động chuyển đổi giữa trạng thái đồng chất và không đồng chất theo từng bối cảnh. Trong lý thuyết, mở ra không gian ứng dụng mới, đặc biệt là giải pháp tiềm năng cho vấn đề thanh khoản NFT.

Nhưng đổi lại là độ phức tạp và rủi ro. Do chưa qua kiểm tra an toàn chính thức, độ an toàn của nó vẫn còn là ẩn số.

So sánh hoạt động và ứng dụng của NFT và SFT

Về bản chất, sự khác biệt giữa NFT và SFT thể hiện rõ qua các khía cạnh sau:

Cơ chế hoạt động：NFT hoạt động dựa trên blockchain (chủ yếu là Ethereum), mỗi token có một định danh và metadata duy nhất. Sau khi đúc, NFT không thể sao chép, đảm bảo tính xác thực. SFT phức tạp hơn — cùng một token có thể vừa là phương tiện lưu thông, vừa chuyển đổi thành tài sản độc đáo, trạng thái của nó được kiểm soát bởi quy tắc hợp đồng thông minh.

Lĩnh vực ứng dụng：NFT phù hợp với nghệ thuật số, vật phẩm hiếm trong game, đất ảo… cần nhấn mạnh tính duy nhất và quyền sở hữu. SFT phù hợp hơn với các tình huống linh hoạt — như vé sự kiện (có thể trao đổi trước, trở thành kỷ niệm sau), tiền tệ trong game (có thể đổi hoặc nâng cấp thành tài sản gắn liền).

Xu hướng thị trường：Giá trị của NFT chủ yếu dựa vào độ hiếm và sự quan tâm của thị trường, thường qua đấu giá hoặc giá cố định. Thị trường của SFT linh hoạt hơn — cùng một tài sản vừa có thể là phương tiện trao đổi, vừa có thể bị khóa thành tài sản cá nhân hóa tại thời điểm nhất định.

Bán đồng chất và token hóa tài sản thực (RWA)

Cùng với sự trưởng thành của công nghệ blockchain, token hóa tài sản thực (RWA) trở thành xu hướng mới. Trong lĩnh vực này, SFT thể hiện giá trị đặc biệt.

Bất động sản, tác phẩm nghệ thuật, hàng hóa lớn… các tài sản có giá trị cao truyền thống sau khi token hóa có thể phân đoạn quyền sở hữu. Ví dụ, một tòa nhà trị giá 10 triệu USD có thể chia thành 1 triệu đơn vị, mỗi đơn vị vừa là tài sản lưu động để giao dịch (ban đầu), vừa có thể bị khóa theo điều kiện thành tài sản của chủ sở hữu dài hạn.

Thiết kế này nâng cao tính thanh khoản của tài sản không lưu động, giảm rào cản đầu tư. Đồng thời, SFT còn có thể mã hóa các quyền, lợi nhuận và nghĩa vụ liên quan đến tài sản thực, mở ra khả năng mới về tuân thủ và theo dõi tài sản.

Tương lai của token hóa

Token hóa tài sản đang trở thành một trong những lĩnh vực tiềm năng nhất của ứng dụng blockchain. NFT đã thay đổi logic kinh doanh của ngành sáng tạo số, giúp nghệ sĩ, nhạc sĩ và nhà phát triển game có quyền sở hữu và cơ chế thu nhập chưa từng có.

Dù SFT hiện chủ yếu trong hệ sinh thái game, nhưng tính linh hoạt của nó hứa hẹn nhiều ứng dụng rộng lớn hơn. Từ vé điện tử, phân phối cổ phần, quản lý quyền sở hữu trí tuệ đến theo dõi chuỗi cung ứng, tiềm năng của SFT còn rất nhiều chưa được khai thác.

Song song đó, các tiêu chuẩn thử nghiệm như ERC-404 cũng mở rộng giới hạn của khái niệm “tài sản số”. Dù còn rủi ro, nhưng tinh thần đổi mới đang thúc đẩy toàn bộ hệ sinh thái không ngừng tiến hóa.

Dù là NFT hay SFT, công nghệ blockchain đang tái cấu trúc khái niệm “quyền sở hữu”, mang lại cơ hội mới cho nhà sáng tạo, nhà đầu tư và người dùng. Cuộc cách mạng này mới chỉ bắt đầu.