Từ NFT đến SFT: Thời đại mới của tài sản kỹ thuật số trên sổ cái phân tán

Sự tiến bộ của công nghệ blockchain đang diễn ra với tốc độ đáng chú ý. Trên nền tảng của Bitcoin và Ethereum, token không đồng nhất (NFT) đã ra đời, và hiện nay một khái niệm mới linh hoạt hơn — token bán đồng nhất (SFT, semi fungible token) — đang dần thu hút sự chú ý. Nếu bạn vẫn còn bối rối về sự khác biệt giữa hai khái niệm này, bài viết này sẽ phân tích chi tiết về bản chất, các ứng dụng và hướng phát triển trong tương lai của chúng.

Hiểu về tính đồng nhất của tài sản: Khái niệm cơ bản

Trước khi đi sâu vào NFT và SFT, chúng ta cần hiểu rõ về tính đồng nhất và không đồng nhất.

Tài sản đồng nhất là những tài sản có thể trao đổi theo tỷ lệ 1:1. Ví dụ đơn giản: bạn có một tờ tiền 100元, dù mới hay đã gấp nếp, giá trị của nó hoàn toàn giống nhau, có thể trao đổi không khác gì với các tờ 100元 khác. Tiền pháp định và tiền mã hóa đều thuộc loại này.

Tài sản không đồng nhất thì khác. Hai tài sản trông có vẻ giống nhau có thể không thể trao đổi theo giá trị bằng nhau do sự hiếm có, thuộc tính, giá trị hoặc mức độ phổ biến khác nhau. Ví dụ, một bức tranh của Picasso và một bài tập của học sinh đều là tác phẩm nghệ thuật, nhưng rõ ràng không thể trao đổi ngang giá.

Trong thế giới blockchain, sự phân biệt này càng trở nên quan trọng — nó quyết định cách thức token có thể bị chia nhỏ, giao dịch và chuyển nhượng.

Bản chất và sự tiến hóa của NFT

Token không đồng nhất (NFT) về bản chất là một chứng thư số, đảm bảo quyền sở hữu thực sự và tính độc đáo của tài sản thông qua mã hóa duy nhất và siêu dữ liệu. Loại token này có thể đại diện cho các dạng tài sản như nghệ thuật số, âm nhạc, video, bất động sản ảo hay vật phẩm trong game.

Lý do NFT được tạo ra một phần là để bảo vệ quyền lợi của các nhà sáng tạo số. Trong thời đại tràn lan đạo nhái trên internet, NFT cung cấp một cơ chế chứng minh quyền sở hữu rõ ràng, có thể xác thực, giúp các nghệ sĩ, nhạc sĩ và nhà sáng tạo nội dung có thể trực tiếp hưởng lợi mà không cần lo lắng về việc sao chép và phát tán trái phép.

Từ năm 2020, thị trường NFT bắt đầu bùng nổ, đến năm 2021 doanh thu giao dịch đạt hàng chục tỷ USD, tạo nên cơn sốt trên thị trường.

Quá trình phát triển của NFT

Dù NFT chỉ thực sự trở nên phổ biến vào năm 2021, nhưng khái niệm đã xuất hiện từ lâu.

Năm 2012: Chuyên gia mật mã Meni Rosenfeld lần đầu đề xuất khái niệm “mã màu” (colored coins), dự định thể hiện tài sản thực trên blockchain Bitcoin. Ý tưởng này đã mở đường cho NFT sau này, dù chưa thể thực hiện do hạn chế của thiết kế Bitcoin.

Năm 2014: NFT chính thức đầu tiên — “Quantum” (một hình vuông tám cạnh đổi màu) ra đời trên blockchain Namecoin, do Kevin McCoy sáng tạo.

Năm 2016: Các meme internet bắt đầu được phát hành dưới dạng NFT.

2017-2020: Chuẩn hợp đồng thông minh của Ethereum (ERC-721) dần trở thành nền tảng chính cho NFT. Các dự án như Cryptopunks và Cryptokitties chứng minh nhu cầu thị trường, thậm chí gây tắc nghẽn mạng Ethereum do độ hot.

Năm 2021: Các tác phẩm nghệ thuật NFT được đấu giá quốc tế, các tác phẩm của Beeple và các nghệ sĩ khác lập kỷ lục giá cao. Thị trường mở rộng ra nhiều blockchain như Cardano, Solana, Tezos, Flow.

Từ 2021 trở đi: NFT tỏa sáng trong lĩnh vực bất động sản ảo và metaverse. Facebook đổi tên thành Meta, xác định rõ mục tiêu phát triển metaverse, thúc đẩy hệ sinh thái này trưởng thành hơn.

Hiểu rõ chuẩn ERC: Khung kỹ thuật của NFT

Chuẩn ERC-721

ERC-721 là tiêu chuẩn NFT phổ biến nhất hiện nay. Nó định nghĩa các thuộc tính chức năng của token không đồng nhất, cho phép nhà phát triển tạo và giao dịch NFT. Trong khuôn khổ ERC-721, các nhà phát triển có thể thêm các chức năng bổ sung như xác thực thật giả và nguồn gốc, làm nổi bật tính độc đáo của tài sản không đồng nhất.

Tuy nhiên, ERC-721 tồn tại nhược điểm rõ rệt về hiệu suất: mỗi giao dịch chỉ gửi được một NFT. Nếu muốn chuyển 50 NFT, phải thực hiện 50 giao dịch riêng biệt. Điều này vừa mất thời gian, vừa gây tải nặng cho mạng lưới blockchain, làm tăng phí giao dịch và chi phí Gas đáng kể.

Sự trỗi dậy của token bán đồng nhất (SFT)

SFT là gì?

Token bán đồng nhất (SFT) là loại tài sản số có khả năng linh hoạt chuyển đổi giữa trạng thái đồng nhất và không đồng nhất. Chúng kết hợp ưu điểm của hai loại tài sản, mở ra các khả năng mới cho các ứng dụng phức tạp.

Ví dụ trực quan là vé xem concert. Trước buổi diễn, tất cả vé cùng hàng ghế đều có thể hoán đổi cho nhau — vé của bạn không khác gì vé của bạn bè. Nhưng sau khi kết thúc, vé đó mất giá trị trao đổi, trở thành vật kỷ niệm, giá trị phụ thuộc vào độ hiếm và danh tiếng của buổi diễn. Vé từ trạng thái “đồng nhất” chuyển sang “không đồng nhất”.

Nền tảng kỹ thuật của SFT: ERC-1155

SFT dựa trên chuẩn ERC-1155 của Ethereum. Đây là một chuẩn “đa token” đặc biệt, cho phép một hợp đồng thông minh quản lý nhiều loại SFT cùng lúc. So với:

• ERC-20 dành cho token đồng nhất (như tiền mã hóa)
• ERC-721 dành cho token không đồng nhất (NFT truyền thống)
• ERC-1155 cung cấp một khung chung cho cả hai

Điều này giúp một hợp đồng có thể xử lý nhiều giao dịch, giảm đáng kể phí giao dịch và chi phí Gas, giảm tải cho mạng lưới blockchain.

Ứng dụng thực tế của SFT

Hiện tại, SFT chủ yếu được ứng dụng trong game blockchain. Mỗi tài sản trong game có thể vừa là token đồng nhất, vừa là token không đồng nhất. Ví dụ, vũ khí trong game ban đầu có thể là “tiền game” có thể trao đổi, sau đó nâng cấp thành trang bị độc đáo không thể hoán đổi.

Tiềm năng ứng dụng của SFT còn vượt xa lĩnh vực game. Trong hệ thống vé, chương trình thưởng, quản lý bản quyền, SFT thể hiện khả năng thích ứng mạnh mẽ.

ERC-404: Khám phá tiêu chuẩn mới hỗn hợp

Gần đây, một tiêu chuẩn mới — ERC-404 — đã gây chú ý trong cộng đồng Ethereum. Được đề xuất bởi các nhà phát triển ẩn danh “ctrl” và “Acme”, tiêu chuẩn này hướng tới tạo ra token có thể chuyển đổi linh hoạt giữa trạng thái đồng nhất và không đồng nhất một cách liền mạch.

Điểm đổi mới cốt lõi của ERC-404 là nâng cao tính thanh khoản của NFT. Thay vì chỉ bán qua đấu giá hoặc giao dịch P2P, ERC-404 cho phép giao dịch theo phần, giúp nhà đầu tư nhỏ lẻ có thể tham gia vào các tài sản có giá trị cao.

Tuy nhiên, ERC-404 vẫn chưa qua quy trình đề xuất chính thức của Ethereum (EIP). Nó thiếu các kiểm tra an toàn và phân tích chính thức, gây lo ngại về bảo mật. Một số dự án như Pandora và DeFrogs đã thử nghiệm tiêu chuẩn này, nhưng rủi ro như rug pull vẫn còn tiềm ẩn.

So sánh ba tiêu chuẩn chính

Những điểm khác biệt cốt lõi giữa NFT và SFT

Cách vận hành thực tế trong ứng dụng

NFT hoạt động trên blockchain (chủ yếu là Ethereum). Mỗi NFT có mã hóa duy nhất và ghi nhận siêu dữ liệu chi tiết. Sau khi tạo, không thể sao chép, giúp các nhà sáng tạo, nghệ sĩ, doanh nghiệp đảm bảo quyền lợi kinh tế công bằng.

SFT hoạt động theo ví dụ trong game: một vật phẩm trong game ban đầu có thể là “tiền game” có thể trao đổi, sau đó nâng cấp thành trang bị đặc biệt không thể trao đổi. Việc chuyển đổi này do hợp đồng thông minh tự động quản lý, không phụ thuộc vào các giao thức bên ngoài. Tính linh hoạt này giúp nhà phát triển game kiểm soát tốt hơn nền kinh tế game, tránh tình trạng lạm phát mất kiểm soát như các MMO thời kỳ đầu.

SFT và token hóa tài sản thực (RWA)

Token bán đồng nhất (SFT) mở ra giải pháp mới cho token hóa tài sản thực (RWA). So với token hoàn toàn đồng nhất hoặc không đồng nhất, SFT cung cấp cơ chế quyền sở hữu và giao dịch linh hoạt hơn.

Ví dụ, một bất động sản có thể được chia thành nhiều phần quyền sở hữu có thể giao dịch (ban đầu là đồng nhất), nhưng khi người mua sở hữu toàn bộ, giấy chứng nhận quyền sở hữu sẽ chuyển thành tài sản không đồng nhất, không thể chuyển nhượng. Thiết kế này vừa nâng cao tính thanh khoản, vừa đáp ứng yêu cầu pháp lý. SFT còn có thể mã hóa các quyền, phần thưởng hoặc nghĩa vụ cụ thể, điều chỉnh theo trạng thái của tài sản, mở ra cơ hội đổi mới tài chính.

Triển vọng: Tương lai của token hóa

Việc token hóa tài sản đang trở thành xu hướng quan trọng trong hệ sinh thái blockchain. Từ NFT đến SFT, rồi đến các tiêu chuẩn như ERC-404, chúng ta chứng kiến quá trình liên tục tiến hóa — làm cho các tiêu chuẩn token trở nên linh hoạt, hiệu quả và phù hợp với nhiều kịch bản khác nhau.

Công nghệ blockchain giúp ghi nhận và bảo vệ quyền sở hữu tài sản ở mức độ chưa từng có. Dù là nhà sáng tạo số, nhà phát triển game, doanh nghiệp truyền thống hay người dùng phổ thông, tất cả đều hưởng lợi từ cuộc cách mạng token hóa này.

Trong khi SFT hiện chủ yếu ứng dụng trong game, khi công nghệ và khung pháp lý hoàn thiện, chúng sẽ mở rộng ra các lĩnh vực như vé, bảo hiểm, quản lý chuỗi cung ứng. Trong tương lai, chúng ta có thể thấy một hệ sinh thái tài sản token hóa thực sự liên thông, trong đó NFT, SFT, ERC-404 và các tiêu chuẩn sáng tạo khác cùng tồn tại, đảm nhận các vai trò riêng biệt.