Công cụ Phái sinh Là Gì? Hướng Dẫn Kinh Doanh và Sinh Lợi từ Thị Trường Phái sinh

Công cụ phái sinh (derivatives) không phải là khái niệm mới trong thế giới tài chính. Từ thời Mesopotamia cổ đại, hơn 2000 năm trước, các hợp đồng tương lai đầu tiên đã xuất hiện nhằm giải quyết nhu cầu thương mại. Tuy nhiên, phải đến những năm 1970, khi các phương pháp định giá hiện đại được phát triển, thị trường phái sinh mới bùng nổ và trở thành thành phần không thể thiếu trong hệ thống tài chính toàn cầu ngày nay.

Phái sinh Là Gì?

Công cụ phái sinh (derivative) là một loại công cụ tài chính mà giá trị của nó phụ thuộc trực tiếp vào tài sản cơ sở. Tài sản này có thể là hàng hóa thực tế như dầu thô, vàng, bạc hoặc nông sản, hoặc có thể là các tài sản tài chính như cổ phiếu, trái phiếu, chỉ số chứng khoán, hay thậm chí là lãi suất.

Khi giá của tài sản cơ sở thay đổi, giá trị của công cụ phái sinh cũng sẽ thay đổi theo. Đây chính là lý do tại sao việc định giá công cụ phái sinh lại phức tạp hơn nhiều so với các công cụ tài chính truyền thống, yêu cầu các nhà phân tích phải sử dụng các mô hình toán học tiên tiến.

Các Loại Công Cụ Phái sinh Chính

Thị trường phái sinh hiện đại bao gồm nhiều loại hợp đồng khác nhau, mỗi loại đều có đặc điểm và cơ chế hoạt động riêng biệt:

Hợp đồng kỳ hạn (Forward)

Đây là hợp đồng thỏa thuận giữa hai bên để mua hoặc bán một lượng tài sản cơ sở nhất định với giá đã được xác định, thanh toán sẽ diễn ra vào một thời điểm được ấn định trước trong tương lai. Các đặc điểm nổi bật bao gồm: không có tổ chức trung gian tham gia, các bên không phải chịu phí giao dịch, nhưng lại tồn tại rủi ro đối tác không thực hiện hợp đồng.

Hợp đồng tương lai (Futures)

Khác với hợp đồng kỳ hạn, hợp đồng tương lai được chuẩn hóa, niêm yết công khai và giao dịch trên các sàn giao dịch chứng khoán chính thức. Những hợp đồng này được định giá hàng ngày dựa trên thị trường, hai bên phải ký quỹ tại sàn giao dịch để đảm bảo khả năng thanh toán, và có tính thanh khoản cao hơn đáng kể so với hợp đồng kỳ hạn.

Hợp đồng quyền chọn (Options)

Đây là công cụ tài chính độc nhất vô nhị cho phép người sở hữu có quyền (chứ không phải nghĩa vụ) mua hoặc bán một tài sản cơ sở với mức giá được ấn định trước trong một khung thời gian cụ thể. Vì quyền chọn chính là tài sản có giá trị nên nó sẽ có giá thị trường riêng, được xác định dựa trên giá của tài sản cơ sở.

Hợp đồng hoán đổi (Swaps)

Đây là giao dịch giữa hai bên bao gồm việc trao đổi các dòng tiền được tính toán dựa trên các nguyên tắc nhất định. Hợp đồng hoán đổi thường được giao dịch trên thị trường phi tập trung (OTC) và là những hợp đồng riêng biệt được hai bên xác định, không thể tự do mua bán như các chứng khoán khác.

Cách Thức Kinh Doanh Công Cụ Phái sinh

Có hai con đường chính để tiếp cận thị trường phái sinh:

Thị trường phi tập trung (OTC - Over The Counter): Các công cụ phái sinh OTC là hợp đồng được thực hiện trực tiếp giữa hai bên mà không qua kiểm soát của cơ quan quản lý. Ưu điểm là chi phí giao dịch thấp hơn do không có bên thứ ba tham gia. Tuy nhiên, rủi ro tồn tại khi một trong các bên không thực hiện đúng cam kết hợp đồng khi đến hạn.

Thị trường được nhà nước điều tiết: Các công cụ phái sinh được niêm yết trên các sàn giao dịch chính thức phải trải qua quá trình thẩm định nghiêm ngặt trước khi được phép giao dịch. Mặc dù mức phí giao dịch cao hơn, nhưng các bên tham gia sẽ được bảo vệ quyền lợi và nghĩa vụ một cách rõ ràng.

Hai Công Cụ Được Sử Dụng Rộng Rãi Nhất

CFD (Hợp đồng chênh lệch): CFD là thỏa thuận giữa hai bên (thường là nhà đầu tư và nhà môi giới) để trả chênh lệch giá giữa thời điểm mở vị thế và khi đóng vị thế. Đây là công cụ phổ biến nhất trên thị trường OTC vì tính linh hoạt và chi phí thấp. CFD có hợp đồng không có thời hạn, cho phép đóng vị thế bất kỳ lúc nào, và có thể áp dụng cho hàng nghìn loại tài sản khác nhau.

Quyền chọn: Cung cấp cho nhà giao dịch quyền (nhưng không phải nghĩa vụ) mua hoặc bán một tài sản ở mức giá nhất định trong khung thời gian xác định. Đây là công cụ hiện đại nhất được niêm yết trên các sàn giao dịch chính thức, có thời hạn hợp đồng cụ thể, nhưng quy mô giao dịch lớn và mức phí tương ứng cao hơn.

Quá Trình Kinh Doanh Công Cụ Phái sinh

Để bắt đầu kinh doanh công cụ phái sinh, nhà đầu tư cần thực hiện các bước sau:

Bước 1: Lựa chọn sàn giao dịch và mở tài khoản Lựa chọn một sàn giao dịch uy tín là yếu tố quan trọng nhất. Sàn giao dịch uy tín sẽ giúp bạn tránh được rủi ro khi đối tác không thực hiện hợp đồng. Tài khoản được mở sẽ là kênh chính để thực hiện tất cả các giao dịch.

Bước 2: Nộp vốn ký quỹ ban đầu Số tiền ký quỹ phụ thuộc vào lượng tài sản bạn muốn giao dịch và mức độ đòn bẩy mà bạn lựa chọn sử dụng. Đòn bẩy cao cho phép giao dịch với vốn nhỏ hơn nhưng cũng tăng rủi ro tương ứng.

Bước 3: Đặt lệnh giao dịch Dựa trên phân tích thị trường của bạn, bạn sẽ đặt lệnh Long (dự đoán giá tăng) hoặc Short (dự đoán giá giảm). Điều này có thể được thực hiện qua ứng dụng di động hoặc giao diện web.

Bước 4: Quản lý vị thế Sau khi vị thế được mở, bạn cần theo dõi liên tục, đặt lệnh chốt lời khi lợi nhuận đạt mục tiêu hoặc cắt lỗ để hạn chế tổn thất.

Ví Dụ Thực Tế: Kiếm Lợi Nhuận từ Sự Biến Động Giá Vàng

Giả sử giá vàng hiện đang ở mức cao đỉnh điểm khoảng $1683 mỗi ounce. Dựa trên phân tích của bạn, bạn dự đoán rằng sau khi tình hình kinh tế bình ổn, giá vàng sẽ giảm mạnh. Mặc dù bạn không sở hữu vàng vật lý, bạn có thể sử dụng CFD vàng để từ sự biến động giá này.

Cách thức thực hiện: Bạn sẽ mở vị thế Short bằng cách bán vàng ở mức giá hiện tại ($1683/oz). Khi giá vàng giảm theo dự báo của bạn và chạm đến mức $1660, bạn đóng vị thế bằng cách mua lại, thu lợi nhuận là $23 trên mỗi ounce.

Tác động của đòn bẩy: Nếu sử dụng đòn bẩy 1:30, bạn chỉ cần $56.1 vốn ban đầu để kiểm soát 1 ounce vàng thay vì $1683. Khi giá giảm $23, lợi nhuận của bạn sẽ là 41% so với vốn ban đầu. Ngược lại, nếu giá tăng lên $1700, bạn sẽ lỗ $17, tương ứng mất 30% vốn. Đây là sức mạnh và cũng là nguy hiểm của đòn bẩy.

Lợi Ích Của Công Cụ Phái sinh

Công cụ phái sinh mang lại nhiều giá trị cho thị trường tài chính hiện đại:

Phòng ngừa rủi ro: Ban đầu, công cụ phái sinh được phát triển nhằm mục đích bảo vệ các nhà giao dịch khỏi sự biến động giá. Nhà đầu tư có thể sở hữu một tài sản có giá trị di chuyển ngược lại với tài sản chính, từ đó lợi nhuận từ phái sinh có thể bù đắp lỗ từ tài sản cơ sở.

Công cụ định giá: Giá giao ngay của các hợp đồng tương lai có thể đóng vai trò tương tự như giá hàng hóa thực tế, giúp thị trường có thêm thông tin.

Tăng hiệu quả thị trường: Thông qua công cụ phái sinh, người ta có thể sao chép các mức thanh toán của tài sản. Điều này thúc đẩy giá của tài sản cơ sở và phái sinh liên quan tiến tới trạng thái cân bằng, hạn chế các cơ hội chênh lệch giá bất hợp lý.

Mở rộng tiếp cận tài sản: Thông qua hoán đổi lãi suất, các công ty có thể đạt được mức lãi suất ưu đãi hơn so với khi vay trực tiếp.

Những Rủi Ro Tiềm Ẩn

Như mọi sản phẩm tài chính khác, kinh doanh công cụ phái sinh cũng đi kèm những rủi ro đáng kể:

Biến động cao và tổn thất lớn: Các công cụ phái sinh có tính chất cực kỳ bất ổn. Thiết kế phức tạp của chúng làm cho việc định giá trở nên vô cùng khó khăn hoặc thậm chí không thể. Sự biến động giá lớn có thể gây ra tổn thất nặng nề trong thời gian ngắn.

Tính chất đầu cơ cao: Do rủi ro và sự bất ổn, giá của công cụ phái sinh không thể dự đoán trước được. Các quyết định đầu cơ không hợp lý có thể dẫn đến tổn thất lớn và mất vốn nhanh chóng.

Rủi ro đối tác (với hợp đồng OTC): Các hợp đồng được giao dịch trên thị trường phi tập trung có nguy cơ bên còn lại không thực hiện đúng cam kết khi đến hạn.

Ai Nên Kinh Doanh Công Cụ Phái sinh?

Công cụ phái sinh phù hợp với nhiều nhóm người tham gia:

• Doanh nghiệp khai thác hàng hóa: Các công ty khai thác dầu thô, vàng, Bitcoin hoặc sản phẩm nông sản có thể sử dụng hợp đồng tương lai hoặc hoán đổi để khóa giá, phòng chống sự biến động giá bất ngờ.

• Các quỹ đầu tư và công ty thương mại: Các tổ chức này sử dụng công cụ phái sinh để tận dụng đòn bẩy, bảo vệ danh mục đầu tư hoặc tăng cường hiệu quả quản lý tài sản.

• Nhà giao dịch và nhà đầu tư cá nhân: Họ sử dụng công cụ phái sinh để đầu cơ vào các loại tài sản khác nhau, với khả năng sử dụng đòn bẩy để tăng tỷ suất lợi nhuận tiềm năng.

Bất kể bạn thuộc nhóm nào, việc hiểu rõ bản chất của công cụ phái sinh, cách thức hoạt động, lợi ích cũng như rủi ro sẽ giúp bạn đưa ra quyết định kinh doanh tuyệt vời hơn trên thị trường này.