Hướng dẫn Toàn Tập: Kiến Thức Nền Tảng Về Chứng Khoán Cho Người Vừa Bắt Đầu

Thị trường chứng khoán đã trở thành sân chơi tài chính sôi động trong những năm gần đây. Khi các hoạt động sản xuất và thương mại gặp khó khăn, đầu tư chứng khoán mở ra nhiều cơ hội sinh lời và thu hút hàng triệu nhà đầu tư tham gia. Để thành công trên thị trường này, các nhà đầu tư mới (F0) cần trang bị kiến thức cơ bản vững chắc về chứng khoán. Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ luật chơi, các khái niệm chính và chiến lược giao dịch hiệu quả.

Chứng Khoán Là Gì? Định Nghĩa Và Phân Loại

Theo Luật Chứng Khoán số 70/2006/QH1, chứng khoán là giấy tờ hay bằng chứng xác nhận quyền và lợi ích hợp pháp của người sở hữu đối với tài sản hoặc phần vốn của tổ chức phát hành.

Chứng khoán bao gồm các loại chính sau:

• Cổ phiếu, trái phiếu, chứng chỉ quỹ - những công cụ đầu tư phổ biến nhất
• Chứng khoán phái sinh - các hợp đồng dựa trên tài sản cơ sở
• Chứng quyền, quyền mua cổ phần, chứng chỉ lưu ký - các công cụ quyền lợi
• Các loại chứng khoán khác do nhà nước quy định

Cổ Phiếu - Công Cụ Đầu Tư Phổ Biến Nhất

Cổ phiếu là loại chứng khoán được nhiều nhà đầu tư biết đến nhất. Nó xác nhận quyền sở hữu một phần cổ phần của công ty hay doanh nghiệp phát hành. Có hai loại chính:

• Cổ phần phổ thông: gắn với kết quả kinh doanh của công ty, cổ tức không được xác định trước
• Cổ phần ưu đãi: bao gồm cổ phiếu ưu đãi cổ tức và cổ phiếu ưu đãi biểu quyết

Cổ phiếu có thể phát hành dưới dạng giấy (ghi tên doanh nghiệp, mệnh giá, năm phát hành) hoặc dạng điện tử (thông tin lưu trữ trên hệ thống máy tính).

Trái Phiếu - Công Cụ Vay Nợ

Trái phiếu (phiếu ghi nợ) xác nhận quyền lợi của người sở hữu và nghĩa vụ thanh toán nợ của đơn vị phát hành (công ty, tổ chức hay chính quyền). Về bản chất, trái phiếu là phương tiện vay mà nhà phát hành cam kết thanh toán cả gốc và lãi trong một khoảng thời gian xác định. Người mua trái phiếu nhận được lãi cố định, độc lập với kết quả sử dụng vốn và không có quyền quản lý vốn.

Chứng Chỉ Quỹ - Quyền Sở Hữu Trong Quỹ Đầu Tư

Chứng chỉ quỹ là chứng khoán xác nhận quyền sở hữu của nhà đầu tư khi góp vốn vào quỹ đại chúng. Quỹ đại chúng là quỹ đầu tư huy động vốn từ nhiều nhà đầu tư để cùng đầu tư vào chứng khoán hoặc tài sản khác nhằm kiếm lợi nhuận. Bất kỳ khi nào đầu tư vào quỹ đại chúng, bạn phải mua chứng chỉ quỹ để xác nhận góp vốn.

Chứng Khoán Phái Sinh - Công Cụ Giao Dịch Nâng Cao

Theo khoản 9, điều 4 của Luật Chứng Khoán năm 2019, chứng khoán phái sinh là hợp đồng xác định quyền lợi và nghĩa vụ của các bên tham gia. Giá trị của nó phụ thuộc vào một hoặc nhiều tài sản cơ sở (chứng khoán, chỉ số…). Các loại hợp đồng gồm: hợp đồng quyền chọn, hợp đồng tương lai, hợp đồng kỳ hạn.

Đặc điểm của chứng khoán phái sinh:

• Giao dịch tại thị trường phái sinh chuyên biệt
• Không giới hạn khối lượng phát hành
• Thanh toán tại thời điểm xác định trong tương lai
• Lợi nhuận được tính toán hàng ngày

Chứng Quyền Và Quyền Mua Cổ Phần

Chứng quyền có đảm bảo là chứng khoán có tài sản đảm bảo do công ty chứng khoán phát hành, thường kèm theo một mã chứng khoán cơ sở. Nhà đầu tư sở hữu chứng quyền được quyền mua chứng khoán cơ sở với mức giá xác định vào ngày đáo hạn.

Quyền mua cổ phần là chứng khoán công ty phát hành theo đợt để ưu tiên cổ đông được quyền mua cổ phiếu phát hành thêm với giá thấp hơn giá niêm yết thị trường. Mỗi cổ phần lưu hành sẽ kèm theo một quyền mua, và số lượng quyền mua thay đổi theo đợt.

Chứng Chỉ Lưu Ký - Công Cụ Quốc Tế

Chứng chỉ lưu ký được tạo khi cổ phiếu của công ty nước ngoài dự kiến giao dịch ký gửi vào ngân hàng lưu ký. Sau đó, ngân hàng ký gửi phát hành chứng chỉ lưu ký với số lượng và mức giá phụ thuộc vào tỷ lệ giữa chứng chỉ dự kiến phát hành và số cổ phiếu cơ sở.

Thị Trường Chứng Khoán - Cơ Sở Hạ Tầng Giao Dịch

Khái Niệm Thị Trường Chứng Khoán

Thị trường chứng khoán (sàn chứng khoán) là nơi các nhà đầu tư thực hiện giao dịch mua bán, trao đổi chứng khoán tại sở giao dịch hoặc thông qua công ty môi giới. Thị trường chia thành hai loại:

• Thị trường sơ cấp: nơi tổ chức phát hành cổ phiếu lần đầu để huy động vốn
• Thị trường thứ cấp: sau khi phát hành, cổ phiếu được các nhà đầu tư giao dịch mua bán. Các giao dịch này chỉ thay đổi quyền sở hữu mà không sinh ra tiền mới.

Vai Trò Quan Trọng Của Thị Trường Chứng Khoán

Thị trường chứng khoán đóng vai trò vô cùng quan trọng cho nền kinh tế quốc gia:

• Thúc đẩy phát triển doanh nghiệp: thông qua quảng bá thông tin, định giá doanh nghiệp, bảo lãnh và phân phối chứng khoán, thu hút nhiều nhà đầu tư
• Cung cấp tiêu chí đánh giá: giúp nhà đầu tư theo dõi và đánh giá hoạt động phát triển của doanh nghiệp
• Tính thanh khoản cao: cho phép giao dịch dễ dàng và nhanh chóng
• Huy động vốn ngoài: giúp chính phủ và doanh nghiệp thu hút vốn nước ngoài thông qua phát hành trái phiếu và cổ phiếu

Từ Vựng Và Thuật Ngữ Cơ Bản Về Chứng Khoán

Thuật Ngữ Thị Trường Chứng Khoán

• Công ty niêm yết: công ty chào bán cổ phiếu ra thị trường tại sở giao dịch chứng khoán
• IPO (Initial Public Offering): phát hành chứng khoán lần đầu tiên
• Vốn hóa: tổng giá trị của công ty dựa trên cổ phiếu đang phát hành
• Giá chào mua: giá niêm yết của cổ phiếu phát hành lần đầu trên thị trường
• Danh mục chứng khoán: tổng hợp các mã cổ phiếu trong tài khoản nhà đầu tư
• Lợi suất hay tỷ suất lợi nhuận: tổng giá trị cổ tức mà nhà đầu tư nhận được khi sở hữu cổ phiếu
• Báo cáo thường niên: báo cáo công ty phát hành công bố hàng năm
• Hệ số Alpha: tỷ suất sinh lợi sau điều chỉnh rủi ro
• Hệ số Beta: thước đo rủi ro của cổ phiếu hoặc danh mục đầu tư
• Price to Book Ratio: so sánh giá thị trường và giá ghi sổ của cổ phiếu
• Hệ số nguy cơ phá sản: giúp đánh giá rủi ro và dự đoán nguy cơ phá sản
• Tỷ lệ cổ tức: thể hiện mối quan hệ giữa cổ tức nhận được và giá trị cổ phiếu mua vào

Thuật Ngữ Lệnh Giao Dịch Chứng Khoán

• Lệnh giới hạn (LO): lệnh mua/bán với mức giá xác định hoặc tốt hơn
• Lệnh thị trường (MP): lệnh mua tại mức giá bán thấp nhất hoặc bán tại mức giá cao nhất hiện tại
• Lệnh ATO (chỉ sàn TPHCM): lệnh giao dịch xác định giá mở cửa, trước 9h15
• Lệnh ATC (cả hai sàn): lệnh giao dịch xác định giá đóng cửa lúc 14h45
• Lệnh PLO (chỉ sàn Hà Nội): lệnh mua/bán tại giá đóng cửa sau ATC
• Break: giá cổ phiếu tăng mạnh vượt lên so với vùng giá nào đó
• Giá khớp lệnh: giá mà nhà đầu tư đặt khi giao dịch
• Long/Short: giao dịch đánh lên/xuống trong chứng khoán phái sinh
• Lọc cổ phiếu: sử dụng các tiêu chí (đà tăng, tích lũy, vốn hóa, thanh khoản) để tìm mã cổ phiếu phù hợp
• Biên an toàn: khoảng chênh lệch giữa giá thị trường và giá trị nội tại

Thuật Ngữ Về Giá Chứng Khoán

• Mệnh giá: số tiền ghi trên cổ phiếu hoặc trái phiếu khi phát hành
• Thị giá: giá mua/bán thực tế trên thị trường giao dịch
• Giá niêm yết: giá cổ phiếu trong phiên giao dịch đầu tiên
• Giá mở cửa: giá đóng cửa của phiên giao dịch hôm trước
• Giá sàn: giá thấp nhất trong phiên giao dịch
• Giá trần: giá cao nhất trong phiên giao dịch
• Ngày thanh toán: T+3 (3 ngày sau khớp lệnh, không tính lễ tết) khi giao dịch chứng khoán
• Xu hướng giá: ba loại là tăng (Uptrend), giảm (Downtrend), đi ngang (Sideway)

Định Nghĩa Cơ Bản Về Giao Dịch Chứng Khoán

• Index (Chỉ số chứng khoán): thống kê từ danh sách các cổ phiếu theo tỷ lệ nhất định. Ví dụ: Vnindex đại diện mã trên sàn HOSE, Vn30 là chỉ số 30 mã có giá trị vốn hóa và thanh khoản hàng đầu
• Margin (Giao dịch ký quỹ): nhà đầu tư vay tiền từ công ty chứng khoán để mua cổ phiếu
• Khối lượng giao dịch: số lượng cổ phiếu giao dịch trong khoảng thời gian nhất định (ví dụ một ngày)
• Bán khống: hình thức nhà đầu tư bán chứng khoán mà không sở hữu bằng cách mượn từ người khác rồi mua trả lại
• Dao động giá: trên sàn HOSE là ±7%, trên sàn HNX là ±10% so với giá tham chiếu (giá đóng cửa phiên trước)

Những Thành Phần Chủ Chốt Trong Thị Trường Chứng Khoán

Nhà phát hành: tổ chức phát hành chứng khoán để huy động vốn.

Nhà đầu tư: người thực hiện giao dịch mua bán chứng khoán. Gồm:

• Nhà đầu tư cá nhân: những người có vốn riêng muốn tham gia để kiếm thêm thu nhập
• Nhà đầu tư tổ chức: các bên với vốn lớn như công ty đầu tư, công ty bảo hiểm, công ty tài chính, ngân hàng thương mại

Công ty chứng khoán: đơn vị hỗ trợ quản lý, tư vấn, môi giới, bảo lãnh phát hành.

Tổ chức liên quan: Ủy ban chứng khoán nhà nước, sở giao dịch chứng khoán, công ty đánh giá hệ số tín nhiệm, công ty dịch vụ máy tính chứng khoán.

Nguyên Tắc Hoạt Động Của Thị Trường Chứng Khoán

Năm nguyên tắc mà nhà đầu tư cần nắm rõ:

• Nguyên tắc cạnh tranh: nhà phát hành cạnh tranh nhau để bán chứng khoán; nhà đầu tư cạnh tranh để mua với giá tốt, lợi nhuận cao
• Nguyên tắc công bằng: tất cả người tham gia thị trường chứng khoán phải tuân thủ quy định chung
• Nguyên tắc công khai: nhà phát hành có nghĩa vụ cung cấp thường xuyên, công khai, đầy đủ thông tin về chứng khoán mình phát hành
• Nguyên tắc trung gian: giao dịch giữa nhà đầu tư và nhà phát hành thực hiện qua công ty chứng khoán
• Nguyên tắc tập trung: giao dịch chứng khoán chỉ diễn ra tại sở giao dịch, được các cơ quan nhà nước giám sát chặt chẽ

Khung Giờ Giao Dịch Chứng Khoán

Các sàn giao dịch Hồ Chí Minh, Hà Nội và UPCOM hoạt động trong khung giờ từ 9h00 đến 11h30 sáng và từ 13h00 đến 15h00 chiều, các ngày từ thứ 2 đến thứ 6 (không tính cuối tuần, lễ tết).

Cách Đọc Bảng Giá Chứng Khoán

Bảng giá là phần vô cùng quan trọng mà nhà đầu tư F0 (nhà đầu tư mới) nên nắm rõ:

• Màu xanh: giá tăng so với giá tham chiếu
• Màu đỏ: giá giảm so với giá tham chiếu
• Màu vàng: giá bằng so với giá tham chiếu

Mua Bán Cổ Phiếu Chứng Khoán

Nhà đầu tư có thể thực hiện lệnh mua bán chứng khoán bằng hai cách:

• Tự đặt lệnh trên các phần mềm giao dịch
• Đặt lệnh thông qua công ty môi giới

Cách Mở Tài Khoản Giao Dịch Chứng Khoán

Trước tiên, nhà đầu tư cần tìm hiểu và lựa chọn công ty chứng khoán có mức phí giao dịch phù hợp. Ngoài ra, cần chú ý tỷ lệ margin và lãi suất vay margin mà công ty đang áp dụng.

Nhà đầu tư có thể mở tài khoản chứng khoán trực tiếp tại công ty chứng khoán, tại ngân hàng hoặc thông qua công ty môi giới. Những thông tin cần cung cấp gồm: địa chỉ nơi ở cố định, email, số điện thoại thường sử dụng, tài khoản ngân hàng.

Sau khi mở tài khoản, công ty sẽ cung cấp số tài khoản và hướng dẫn nạp tiền để thực hiện giao dịch. Tài khoản có trên 500 nghìn đồng là nhà đầu tư đã có thể bắt đầu giao dịch mua bán cổ phiếu.

Những Lưu Ý Quan Trọng Khi Giao Dịch Chứng Khoán

Thị trường Việt Nam có ba sàn giao dịch chứng khoán chính: sàn HCM (HOSE), sàn Hà Nội (HNX), và sàn Upcom (cho các công ty đại chúng chưa niêm yết). Bên cạnh đó, có nhiều sàn giao dịch chứng khoán quốc tế hoạt động tại Việt Nam, mỗi sàn có ưu và nhược điểm riêng.

Dù lựa chọn sàn nào, bạn phải chọn sàn uy tín với lịch sử hoạt động lâu năm, được quản lý bởi cơ quan chứng khoán trong nước hoặc các cơ quan quản lý chứng khoán quốc tế (ASIC, FCA, SEC, CySEC…).

Nhà đầu tư mới tham gia thị trường nên nắm rõ ba lệnh cơ bản: ATO, ATC, LO. Sau đó có thể học chuyên sâu các lệnh liên tục như MP, MTL, MOK, MAK…

Kết Luận

Kiến thức cơ bản về chứng khoán là nền tảng không thể thiếu cho những nhà đầu tư F0 bước vào thị trường. Để thành công trong đầu tư chứng khoán, nhà đầu tư cần học hỏi thêm nhiều kiến thức và kinh nghiệm để nhanh nhạy với những biến động thị trường. Hãy bắt đầu nhỏ, quản lý rủi ro cẩn thận, và liên tục cải thiện kỹ năng giao dịch của bạn.