Bí Kíp A-Z: Những Điều Cơ Bản Về Chứng Khoán Cho Tân Binh

Những năm gần đây, thị trường chứng khoán trở thành tâm điểm của cộng đồng đầu tư Việt Nam. Khi hoạt động sản xuất, thương mại gặp khó khăn, các cơ hội sinh lời từ chứng khoán ngày càng thu hút hàng triệu nhà đầu tư. Để tham gia hiệu quả, các nhà đầu tư mới (F0) cần hiểu rõ những điều cơ bản về chứng khoán - từ định nghĩa, phân loại cho đến quy tắc giao dịch.

Chứng Khoán Là Gì? Những Điều Cơ Bản Cần Biết

Theo Luật Chứng Khoán số 70/2006/QH1, chứng khoán là giấy tờ xác nhận quyền và lợi ích hợp pháp của người sở hữu đối với tài sản hoặc phần vốn của tổ chức phát hành.

Chứng khoán bao gồm các loại chính sau:

• Cổ phiếu, trái phiếu, chứng chỉ quỹ
• Chứng khoán phái sinh
• Chứng quyền, quyền mua cổ phần, chứng chỉ lưu ký
• Các loại chứng khoán khác do nhà nước quy định

Cổ Phiếu - Loại Chứng Khoán Phổ Biến Nhất

Cổ phiếu là loại chứng khoán được biết đến nhiều nhất, xác nhận quyền sở hữu một phần cổ phần của công ty/doanh nghiệp. Có 2 loại chính:

• Cổ phần phổ thông: gắn với kết quả kinh doanh, giá trị cổ tức không cố định
• Cổ phần ưu đãi: bao gồm cổ phiếu ưu đãi cổ tức và cổ phiếu ưu đãi biểu quyết

Cổ phiếu có thể phát hành dưới dạng giấy (ghi rõ tên doanh nghiệp, mệnh giá, năm phát hành) hoặc dạng điện tử (dữ liệu lưu trữ trên hệ thống máy tính).

Trái Phiếu - Công Cụ Vay Vốn Của Doanh Nghiệp

Trái phiếu là chứng khoán xác nhận quyền lợi của người sở hữu và nghĩa vụ thanh toán nợ của đơn vị phát hành. Nhà phát hành cam kết thanh toán cả gốc và lãi trong thời gian nhất định.

Người mua trái phiếu sẽ được hưởng lãi cố định, không phụ thuộc vào kết quả hoạt động của doanh nghiệp và không có quyền tham gia quản lý vốn.

Chứng Chỉ Quỹ - Đầu Tư Theo Nhóm

Chứng chỉ quỹ xác nhận quyền sở hữu của nhà đầu tư khi góp vốn vào quỹ đầu tư công cộng. Quỹ này được nhiều nhà đầu tư góp chung vốn để cùng đầu tư vào chứng khoán hoặc tài sản khác nhằm kiếm lợi nhuận.

Chứng Khoán Phái Sinh - Công Cụ Nâng Cao

Chứng khoán phái sinh là hợp đồng xác định quyền lợi và nghĩa vụ của các bên. Giá trị của nó phụ thuộc vào tài sản cơ sở (chứng khoán, chỉ số…). Các loại bao gồm hợp đồng quyền chọn, hợp đồng tương lai, hợp đồng kỳ hạn.

Đặc điểm riêng:

• Giao dịch tại thị trường phái sinh
• Không giới hạn khối lượng phát hành
• Thanh toán tại thời điểm nhất định trong tương lai
• Lợi nhuận được xác định từng ngày

Chứng Quyền, Quyền Mua Cổ Phần, Chứng Chỉ Lưu Ký

Chứng quyền có đảm bảo là loại chứng khoán với tài sản đảm bảo do công ty chứng khoán phát hành, thường đi kèm 1 mã chứng khoán cơ sở và cho phép nhà đầu tư mua chứng khoán cơ sở với giá xác định tại ngày đáo hạn.

Quyền mua cổ phần cho phép cổ đông được quyền ưu tiên mua cổ phiếu phát hành thêm với giá thấp hơn giá thị trường.

Chứng chỉ lưu ký được tạo khi cổ phiếu nước ngoài ký gửi vào ngân hàng lưu ký, sau đó ngân hàng phát hành chứng chỉ với mức giá phụ thuộc vào tỷ lệ tương ứng.

Thị Trường Chứng Khoán - Nơi Giao Dịch Xảy Ra

Khái Niệm Thị Trường Chứng Khoán

Thị trường chứng khoán (sàn chứng khoán) là nơi các nhà đầu tư thực hiện giao dịch mua bán, trao đổi cổ phiếu tại sở giao dịch hoặc thông qua công ty môi giới.

Được chia thành 2 loại:

• Thị trường sơ cấp: nơi tổ chức/quỹ huy động vốn bằng phát hành cổ phiếu lần đầu
• Thị trường thứ cấp: cổ phiếu phát hành lần đầu được các nhà đầu tư giao dịch mua bán; giao dịch này chỉ thay đổi quyền sở hữu mà không sinh ra tiền mới

Vai Trò Quan Trọng Của Thị Trường Chứng Khoán

Thị trường chứng khoán đóng góp vai trò thiết yếu cho nền kinh tế:

• Thúc đẩy phát triển công ty cổ phần thông qua quảng bá thông tin, định giá, phân phối chứng khoán, thu hút vốn nhà đầu tư
• Cung cấp tiêu chí đánh giá hoạt động phát triển của doanh nghiệp
• Mang tính thanh khoản cao
• Giúp chính phủ và doanh nghiệp thu hút vốn nước ngoài

Những Điều Cơ Bản Về Chứng Khoán: Khái Niệm Và Thuật Ngữ

Thuật Ngữ Thị Trường Chứng Khoán

• Công ty niêm yết: công ty chào bán cổ phiếu trên thị trường
• IPO (Initial Public Offering): phát hành chứng khoán lần đầu
• Vốn hóa: tổng giá trị của công ty có cổ phiếu đang phát hành
• Giá chào mua: giá niêm yết cổ phiếu phát hành lần đầu
• Danh mục chứng khoán: tổng các mã cổ phiếu trong tài khoản nhà đầu tư
• Lợi suất/tỷ suất lợi nhuận: tổng cổ tức và lợi nhuận nhà đầu tư nhận được
• Báo cáo thường niên: báo cáo công ty phát hành công bố hàng năm
• Hệ số Alpha: tỷ suất sinh lợi sau điều chỉnh rủi ro
• Hệ số Beta: thước đo rủi ro cổ phiếu hoặc danh mục đầu tư
• Hệ số Price to Book: so sánh giá thị trường và giá ghi sổ
• Hệ số nguy cơ phá sản: giúp đánh giá rủi ro, dự đoán phá sản
• Tỷ lệ cổ tức trên tỷ giá cổ phần: thể hiện mối quan hệ giữa cổ tức nhận được và giá trị cổ phiếu

Thuật Ngữ Lệnh Giao Dịch

• Lệnh giới hạn LO: mua/bán cổ phiếu với mức giá xác định hoặc tốt hơn
• Lệnh thị trường MP: mua ở mức giá bán thấp nhất hoặc bán ở mức giá cao nhất hiện tại
• Lệnh ATO: giao dịch tại giá mở cửa, trước 9h15p (chỉ sàn TPHCM)
• Lệnh ATC: giao dịch tại giá đóng cửa lúc 14h45p (sàn Hà Nội và TPHCM)
• Lệnh PLO: mua/bán tại mức giá đóng cửa sau phiên ATC (chỉ sàn Hà Nội)
• Break: giá cổ phiếu tăng mạnh vượt lên so với vùng giá nào đó
• Giá khớp lệnh: giá được xác định khi giao dịch trên thị trường
• Long/Short: giao dịch đánh lên/xuống trong chứng khoán phái sinh
• Lọc cổ phiếu: sử dụng tiêu chí như đà tăng, tích lũy, vốn hóa, thanh khoản để tìm mã cổ phiếu phù hợp
• Biên an toàn: chênh lệch giữa giá thị trường và giá trị nội tại

Thuật Ngữ Giá Chứng Khoán

• Mệnh giá: số tiền ghi trên cổ phiếu/trái phiếu khi phát hành
• Thị giá: giá mua/bán trên thị trường giao dịch
• Giá niêm yết: giá cổ phiếu niêm yết trong phiên giao dịch đầu tiên
• Giá khớp lệnh: giá khớp khi đặt lệnh mua/bán
• Giá mở cửa: giá đóng cửa phiên trước
• Giá sàn: giá thấp nhất trong phiên giao dịch
• Giá trần: giá cao nhất trong phiên giao dịch
• Ngày thanh toán: T+3 (3 ngày sau khớp lệnh); tiền bán/cổ phiếu được chuyển sau 3 ngày
• Xu hướng giá: thị trường có 3 loại - tăng (Uptrend), giảm (Downtrend), đi ngang (Sideway)

Định Nghĩa Cơ Bản Về Giao Dịch

• Index (chỉ số): thống kê từ danh sách cổ phiếu theo tỷ lệ nhất định; ví dụ Vnindex đại diện toàn bộ mã sàn HOSE, Vn30 là chỉ số 30 mã có vốn hóa hàng đầu
• Margin: giao dịch ký quỹ - nhà đầu tư vay tiền công ty chứng khoán để mua cổ phiếu
• Khối lượng giao dịch: số lượng cổ phiếu được giao dịch trong khoảng thời gian nhất định
• Bán khống: bán chứng khoán dù không sở hữu bằng cách mượn từ người khác và mua trả lại
• Dao động giá: trên sàn HOSE là +/- 7%, trên sàn HNX là +/- 10% so với giá tham chiếu

Những Người Tham Gia Thị Trường Chứng Khoán

• Nhà phát hành: phát hành chứng khoán để huy động vốn
• Nhà đầu tư cá nhân: những người có vốn muốn tham gia để kiếm thêm thu nhập
• Nhà đầu tư tổ chức: mua bán với vốn lớn (công ty đầu tư, bảo hiểm, tài chính, ngân hàng)
• Công ty chứng khoán: hỗ trợ quản lý, tư vấn, môi giới, bảo lãnh
• Các tổ chức liên quan: Ủy ban chứng khoán nhà nước, sở giao dịch, công ty đánh giá tín nhiệm

Nguyên Tắc Hoạt Động Của Thị Trường

Nhà đầu tư cần nắm 5 nguyên tắc cơ bản:

• Cạnh tranh: nhà phát hành cạnh tranh bán chứng khoán, nhà đầu tư cạnh tranh mua với giá tốt
• Công bằng: mọi người bắt buộc tuân thủ quy định chung
• Công khai: nhà phát hành cung cấp thường xuyên, công khai, đầy đủ thông tin về chứng khoán
• Trung gian: giao dịch giữa nhà đầu tư và nhà phát hành thực hiện qua công ty chứng khoán
• Tập trung: giao dịch chỉ diễn ra trên sở giao dịch, được quản lý nhà nước giám sát chặt chẽ

Khung Giờ Giao Dịch

Sàn giao dịch Hồ Chí Minh, Hà Nội và UPCOM giao dịch từ 9h00 đến 11h30p sáng và 13h00 đến 15h00p chiều, các ngày thứ 2 đến thứ 6 (không tính lễ tết).

Cách Đọc Bảng Giá Chứng Khoán

Bảng giá là phần quan trọng nhất mà tân binh cần nắm:

• Màu xanh: giá tăng so với giá tham chiếu
• Màu đỏ: giá giảm so với giá tham chiếu
• Màu vàng: giá bằng so với giá tham chiếu

Cách Mua Bán Cổ Phiếu

Nhà đầu tư có thể thực hiện lệnh bằng 2 cách:

• Tự đặt lệnh trên phần mềm giao dịch
• Đặt lệnh thông qua công ty môi giới

Hướng Dẫn Mở Tài Khoản Chứng Khoán

Trước khi mở tài khoản, nhà đầu tư cần chọn công ty chứng khoán với mức phí giao dịch phù hợp, chú ý tỷ lệ margin và lãi suất vay margin được áp dụng.

Có thể mở tài khoản trực tiếp tại công ty chứng khoán, ngân hàng hoặc công ty môi giới. Thông tin cần cung cấp: địa chỉ cố định, email, số điện thoại, tài khoản ngân hàng.

Sau khi mở tài khoản, công ty sẽ cung cấp số tài khoản và hướng dẫn nạp tiền. Tài khoản có từ 500 nghìn đồng trở lên là nhà đầu tư có thể bắt đầu giao dịch.

Những Lưu Ý Khi Giao Dịch Chứng Khoán

Thị trường Việt Nam có 3 sàn chính: HOSE (Hồ Chí Minh), HNX (Hà Nội), Upcom (điểm giao dịch công ty chưa niêm yết). Bên cạnh đó còn nhiều sàn quốc tế hoạt động tại Việt Nam với ưu nhược điểm khác nhau.

Bất kể chọn sàn nào, nhà đầu tư cần chọn sàn có uy tín, lịch sử hoạt động lâu năm, được quản lý bởi cơ quan chứng khoán trong nước hoặc quốc tế.

Tân binh nên nắm rõ 3 lệnh cơ bản là ATO, ATC, LO. Sau đó có thể học thêm các lệnh khác như MP, MTL, MOK, MAK.

Kết Luận

Những điều cơ bản về chứng khoán trên đây là nền tảng cần thiết để bất kỳ tân binh nào tham gia thị trường. Để đầu tư sinh lời, nhà đầu tư cần học hỏi thêm kiến thức và kinh nghiệm, giữ vững tâm lý để nhanh nhạy với biến động thị trường. Chỉ có sự kiên trì, học tập liên tục và tuân thủ quản lý rủi ro mới có thể tạo nên thành công lâu dài trong thị trường chứng khoán.