Từ A đến Z: Hướng dẫn đầu tư chứng khoán cho người vừa bắt đầu

Những năm gần đây, thị trường chứng khoán ngày càng phát triển sôi động. Khi các hoạt động sản xuất, thương mại gặp khó khăn, việc tìm hiểu chứng khoán đã trở thành con đường để nhiều nhà đầu tư tìm kiếm cơ hội sinh lời. Vào năm 2022, lượng nhà đầu tư mới (F0) tham gia thị trường tăng đột biến. Để thành công trong lĩnh vực này, bạn cần nắm vững những kiến thức nền tảng về chứng khoán, hiểu rõ luật chơi và xây dựng chiến lược phù hợp.

Chứng khoán là gì và các loại chứng khoán chính

Theo Luật Chứng Khoán số 70/2006/QH1, chứng khoán là giấy tờ xác nhận quyền và lợi ích hợp pháp của chủ sở hữu đối với tài sản hoặc phần vốn của tổ chức phát hành.

Chứng khoán bao gồm nhiều dạng khác nhau:

Cổ phiếu - loại chứng khoán phổ biến nhất, xác nhận quyền sở hữu một phần vốn của công ty. Có hai loại: cổ phiếu phổ thông (liên kết với kết quả kinh doanh) và cổ phiếu ưu đãi (có quyền lợi ưu tiên về cổ tức hoặc biểu quyết). Cổ phiếu có thể dưới dạng giấy tờ in hoặc lưu trữ điện tử.

Trái phiếu - loại chứng khoán xác nhận quyền lợi và nghĩa vụ thanh toán nợ của nhà phát hành. Đây là một hình thức vay mà nhà phát hành cam kết trả cả gốc và lãi trong kỳ hạn xác định. Người mua trái phiếu nhận lãi suất cố định độc lập với kết quả kinh doanh của nhà phát hành.

Chứng chỉ quỹ - xác nhận quyền sở hữu khi bạn góp vốn vào quỹ đầu tư công khai. Quỹ này tập hợp vốn từ nhiều nhà đầu tư để đầu tư vào các chứng khoán hoặc tài sản khác nhằm kiếm lợi nhuận.

Chứng khoán phái sinh - hợp đồng có giá trị phụ thuộc vào tài sản cơ sở (chứng khoán, chỉ số, v.v.). Bao gồm hợp đồng quyền chọn, hợp đồng tương lai, hợp đồng kỳ hạn. Đặc điểm nổi bật là giao dịch trên thị trường phái sinh, không giới hạn khối lượng phát hành, thanh toán tại thời điểm tương lai.

Chứng quyền - chứng khoán có tài sản đảm bảo, phát hành bởi công ty chứng khoán, cho phép chủ sở hữu mua chứng khoán cơ sở với giá xác định vào ngày đáo hạn.

Quyền mua cổ phần - chứng khoán phát hành để ưu tiên cho cổ đông hiện tại mua thêm cổ phiếu mới với giá thấp hơn giá thị trường.

Chứng chỉ lưu ký - được tạo khi cổ phiếu của công ty nước ngoài được ký gửi tại ngân hàng lưu ký, sau đó phát hành dưới dạng chứng chỉ.

Thị trường chứng khoán hoạt động như thế nào

Thị trường chứng khoán là nơi các nhà đầu tư mua bán, trao đổi chứng khoán thông qua sở giao dịch hoặc công ty môi giới. Nó được chia thành hai phân khúc:

Thị trường sơ cấp - nơi các tổ chức, quỹ huy động vốn bằng cách phát hành chứng khoán lần đầu tiên.

Thị trường thứ cấp - sau khi phát hành ở thị trường sơ cấp, các nhà đầu tư tiếp tục giao dịch mua bán chứng khoán với nhau, không tạo ra vốn mới mà chỉ chuyển đổi quyền sở hữu.

Thị trường chứng khoán đóng vai trò quan trọng với nền kinh tế:

• Thúc đẩy phát triển công ty cổ phần thông qua huy động vốn
• Giúp nhà đầu tư đánh giá hoạt động doanh nghiệp
• Cung cấp tính thanh khoản cao
• Giúp chính phủ và doanh nghiệp thu hút vốn nước ngoài

Các khái niệm và thuật ngữ chính bạn cần biết khi tìm hiểu chứng khoán

Thuật ngữ thị trường

• Công ty niêm yết - công ty bán cổ phiếu ra thị trường, được niêm yết tại sở giao dịch
• IPO - Initial Public Offering, phát hành chứng khoán lần đầu
• Vốn hóa - tổng giá trị thị trường của công ty dựa trên số cổ phiếu phát hành
• Giá chào mua - giá niêm yết của cổ phiếu phát hành lần đầu
• Danh mục chứng khoán - tổng hợp các cổ phiếu trong tài khoản của bạn
• Lợi suất hay tỷ suất lợi nhuận - cổ tức và lợi nhuận bạn nhận từ cổ phiếu
• Báo cáo thường niên - báo cáo công ty phát hành hàng năm
• Hệ số Alpha - tỷ suất sinh lợi sau điều chỉnh rủi ro
• Hệ số Beta - thước đo rủi ro của cổ phiếu hoặc danh mục
• Price-to-Book Ratio - so sánh giá thị trường và giá ghi sổ
• Hệ số nguy cơ phá sản - đánh giá rủi ro và khả năng phá sản

Thuật ngữ lệnh giao dịch

• Lệnh LO (Limit Order) - mua/bán tại mức giá xác định hoặc tốt hơn
• Lệnh MP (Market Order) - mua tại giá bán thấp nhất hoặc bán tại giá cao nhất hiện tại
• Lệnh ATO - giao dịch tại giá xác định vào lúc mở cửa phiên (trước 9h15)
• Lệnh ATC - giao dịch tại giá xác định vào lúc đóng cửa phiên (14h45)
• Lệnh PLO - giao dịch tại mức giá đóng cửa sau khi kết thúc ATC
• Break - giá cổ phiếu tăng mạnh vượt lên hẳn so với mức giá trước đó
• Giá khớp lệnh - giá mà bạn đặt khi giao dịch
• Long/Short - giao dịch đánh lên/xuống trong chứng khoán phái sinh
• Lọc cổ phiếu - sử dụng các tiêu chí như đà tăng, vốn hóa, thanh khoản để chọn mã
• Biên an toàn - chênh lệch giữa giá thị trường và giá trị nội tại

Thuật ngữ về giá

• Mệnh giá - số tiền ghi trên chứng khoán khi phát hành
• Thị giá - giá mua/bán trên thị trường
• Giá niêm yết - giá cổ phiếu lần đầu niêm yết
• Giá mở cửa - giá đóng cửa của phiên hôm trước
• Giá sàn/trần - giá thấp nhất/cao nhất trong phiên giao dịch
• Ngày thanh toán - T+3, ba ngày sau khi khớp lệnh (tiền vào tài khoản)
• Xu hướng giá - thị trường có ba loại: Uptrend (tăng), Downtrend (giảm), Sideway (đi ngang)

Các chỉ số và hình thức giao dịch chính

• Index/Chỉ số - thống kê từ danh sách cổ phiếu theo tỷ lệ nhất định. Vnindex đại diện cho toàn bộ sàn HOSE, VN30 là chỉ số của 30 mã có vốn hóa hàng đầu
• Margin - giao dịch ký quỹ, bạn vay tiền từ công ty chứng khoán để mua cổ phiếu
• Khối lượng giao dịch - số lượng cổ phiếu được giao dịch trong một khoảng thời gian
• Bán khống - bán chứng khoán bạn không sở hữu bằng cách mượn từ người khác
• Dao động giá - trên sàn HOSE là ±7%, trên sàn HNX là ±10% so với giá tham chiếu

Các bên tham gia vào thị trường chứng khoán

• Nhà phát hành - phát hành chứng khoán để huy động vốn
• Nhà đầu tư cá nhân - những người có vốn tham gia để kiếm thêm thu nhập
• Nhà đầu tư tổ chức - các công ty đầu tư, bảo hiểm, tài chính, ngân hàng với quy mô vốn lớn
• Công ty chứng khoán - hỗ trợ quản lý, tư vấn, môi giới, bảo lãnh phát hành
• Cơ quan quản lý - Ủy ban chứng khoán nhà nước, sở giao dịch, công ty đánh giá tín nhiệm

Nguyên tắc hoạt động cơ bản

Thị trường chứng khoán vận hành theo năm nguyên tắc chính:

• Cạnh tranh - nhà phát hành cạnh tranh bán chứng khoán, nhà đầu tư cạnh tranh để mua với giá tốt
• Công bằng - mọi người phải tuân thủ quy định chung
• Công khai - nhà phát hành công bố đầy đủ thông tin về chứng khoán
• Trung gian - giao dịch diễn ra qua công ty chứng khoán
• Tập trung - giao dịch chỉ tại sở giao dịch chính thức, được giám sát chặt chẽ

Thời gian giao dịch

Các sàn giao dịch Hồ Chí Minh (HOSE), Hà Nội (HNX) và UPCOM hoạt động từ 9h00-11h30 sáng và 13h00-15h00 chiều, từ thứ 2 đến thứ 6 hàng tuần (không tính thứ 7, chủ nhật, lễ tết).

Cách đọc bảng giá chứng khoán

Khi tìm hiểu chứng khoán và bắt đầu giao dịch, bảng giá là yếu tố quan trọng nhất:

• Màu xanh - giá tăng so với giá tham chiếu
• Màu đỏ - giá giảm so với giá tham chiếu
• Màu vàng - giá bằng so với giá tham chiếu

Hướng dẫn mua bán chứng khoán

Bạn có thể thực hiện lệnh mua bán bằng hai cách:

• Tự đặt lệnh trên các phần mềm giao dịch của công ty chứng khoán
• Đặt lệnh thông qua nhân viên môi giới

Để bắt đầu, bạn cần tìm hiểu và chọn một công ty chứng khoán uy tín. Hãy so sánh mức phí giao dịch, tỷ lệ margin, lãi suất vay margin mà từng công ty áp dụng. Bạn có thể mở tài khoản trực tiếp tại công ty chứng khoán, ngân hàng hoặc công ty môi giới.

Thông tin cần cung cấp: địa chỉ cử trú, email, số điện thoại, tài khoản ngân hàng. Sau khi mở tài khoản, bạn nhận được số tài khoản và hướng dẫn nạp tiền. Với số dư từ 500.000 đồng trở lên, bạn đã có thể bắt đầu giao dịch.

Lưu ý quan trọng khi giao dịch

Việt Nam hiện có ba sàn giao dịch chính: HOSE (Hồ Chí Minh), HNX (Hà Nội), và UPCOM (các công ty chưa niêm yết chính thức). Bên cạnh đó, nhiều sàn giao dịch quốc tế cũng hoạt động tại Việt Nam.

Dù lựa chọn sàn nào, bạn phải:

• Chọn sàn uy tín với lịch sử hoạt động lâu năm
• Được quản lý bởi cơ quan chứng khoán trong nước hoặc quốc tế (ASIC, FCA, SEC, CySEC,…)
• Nắm vững ba lệnh cơ bản là ATO, ATC, LO trước khi học thêm các lệnh khác như MP, MTL, MOK, MAK

Lời khuyên cho nhà đầu tư mới

Khi vừa bắt đầu tìm hiểu chứng khoán, bạn nên:

• Học hỏi thêm kiến thức và kinh nghiệm để nhanh nhạy với biến động thị trường
• Bắt đầu với các giao dịch nhỏ để có kinh nghiệm thực tế
• Nắm rõ rủi ro trước mỗi quyết định đầu tư
• Không bao giờ bỏ qua việc theo dõi tin tức thị trường và báo cáo công ty
• Xây dựng chiến lược cá nhân phù hợp với tình hình tài chính và khả năng chịu rủi ro của mình

Để thành công trong đầu tư chứng khoán, sự kiên trì, kỷ luật và học tập liên tục là chìa khóa. Hãy bắt đầu với nền tảng kiến thức vững chắc và không ngừng hoàn thiện kỹ năng giao dịch của mình.