Từ Cơ Bản Đến Nâng Cao: Bí Quyết Thành Công Khi Tìm Hiểu Về Chứng Khoán Cơ Bản

Thị trường chứng khoán đã trở thành điểm đến lý tưởng cho hàng triệu nhà đầu tư trong những năm gần đây. Khi các hoạt động kinh doanh và sản xuất gặp khó khăn, chứng khoán mở ra cơ hội sinh lời hấp dẫn. Để bước vào lĩnh vực này một cách thành công, các nhà đầu tư mới cần tìm hiểu về chứng khoán cơ bản và nắm vững những quy tắc nền tảng. Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn hiểu rõ cơ chế hoạt động, các loại sản phẩm, và cách thức giao dịch trên thị trường chứng khoán.

Chứng Khoán Là Gì? Những Định Nghĩa Cần Biết

Theo Luật Chứng Khoán số 70/2006/QH1, chứng khoán là giấy tờ hoặc bằng chứng xác nhận quyền sở hữu, quyền lợi hợp pháp của cá nhân hoặc tổ chức đối với tài sản, phần vốn của bên phát hành. Nói cách khác, chứng khoán là công cụ giúp các công ty, tổ chức huy động vốn từ các nhà đầu tư.

Chứng khoán bao gồm nhiều hình thức khác nhau như cổ phiếu, trái phiếu, chứng chỉ quỹ, chứng khoán phái sinh, chứng quyền, quyền mua cổ phần và chứng chỉ lưu ký.

Cổ Phiếu - Loại Chứng Khoán Phổ Biến Nhất

Cổ phiếu là loại chứng khoán được nhiều nhà đầu tư lựa chọn nhất. Nó xác nhận quyền sở hữu một phần vốn của công ty mà cổ phiếu được phát hành. Có hai loại cổ phiếu chính: cổ phần phổ thông (liên kết với kết quả kinh doanh của công ty, không có mức cổ tức cố định) và cổ phần ưu đãi (có mức cổ tức hoặc quyền bình chọn được ưu tiên).

Cổ phiếu có thể được phát hành dưới dạng giấy tờ in (ghi rõ tên doanh nghiệp, mệnh giá, năm phát hành) hoặc dạng điện tử (toàn bộ thông tin lưu trữ trên hệ thống kỹ thuật số).

Trái Phiếu - Công Cụ Vay Vốn Truyền Thống

Trái phiếu (phiếu ghi nợ) là chứng khoán xác nhận quyền lợi của người nắm giữ và nghĩa vụ thanh toán nợ của bên phát hành (công ty, tổ chức, chính phủ). Bản chất của trái phiếu là một hợp đồng vay, trong đó nhà phát hành cam kết trả cả gốc lẫn lãi trong một khoảng thời gian nhất định. Khác với cổ phiếu, người mua trái phiếu không được tham gia quản lý công ty mà chỉ được hưởng lãi suất cố định.

Chứng Chỉ Quỹ - Cách Đầu Tư Gián Tiếp

Chứng chỉ quỹ xác nhận quyền sở hữu của nhà đầu tư khi góp vốn vào một quỹ đầu tư công khai. Quỹ này là một tập hợp vốn từ nhiều nhà đầu tư cùng nhau để đầu tư vào các chứng khoán hoặc tài sản khác. Khi tham gia một quỹ, bạn phải mua chứng chỉ quỹ để chứng thực sự tham gia.

Chứng Khoán Phái Sinh - Sản Phẩm Phức Tạp

Chứng khoán phái sinh là các hợp đồng xác định quyền và nghĩa vụ của các bên. Giá trị của nó phụ thuộc vào một hoặc nhiều tài sản cơ sở như chứng khoán hay chỉ số thị trường. Các loại bao gồm hợp đồng quyền chọn, hợp đồng tương lai và hợp đồng kỳ hạn. Chứng khoán phái sinh khác biệt qua việc giao dịch tại thị trường riêng, không giới hạn khối lượng phát hành, thanh toán tại thời điểm trong tương lai và lợi nhuận được xác định hàng ngày.

Chứng Quyền - Quyền Mua Với Giá Xác Định

Chứng quyền có đảm bảo là chứng khoán có tài sản bảo đảm do công ty chứng khoán phát hành. Mỗi chứng quyền thường kèm theo một mã chứng khoán cơ sở nhất định. Người nắm giữ chứng quyền có quyền mua chứng khoán cơ sở tại mức giá đã xác định vào ngày đáo hạn.

Quyền Mua Cổ Phần - Ưu Đãi Cho Cổ Đông

Quyền mua cổ phần là chứng khoán do công ty phát hành nhằm ưu tiên cho các cổ đông hiện tại được mua cổ phiếu phát hành thêm với giá thấp hơn mức giá niêm yết. Mỗi cổ phần đang lưu hành sẽ đi kèm một quyền mua, với số lượng thay đổi tùy theo đợt phát hành.

Chứng Chỉ Lưu Ký - Đại Diện Cổ Phiếu Nước Ngoài

Chứng chỉ lưu ký được tạo ra khi cổ phiếu của công ty nước ngoài được ký gửi tại ngân hàng lưu ký. Ngân hàng này sẽ phát hành chứng chỉ lưu ký với số lượng và giá trị tương ứng với tỷ lệ giữa chứng chỉ phát hành và số cổ phiếu cơ sở.

Thị Trường Chứng Khoán - Sân Chơi Của Nhà Đầu Tư

Khái Niệm Cơ Bản Về Sàn Giao Dịch

Thị trường chứng khoán (còn gọi là sàn chứng khoán) là nơi tập trung các nhà đầu tư thực hiện giao dịch mua bán, trao đổi chứng khoán tại các sở giao dịch hoặc qua công ty môi giới.

Thị trường chứng khoán được chia thành hai loại:

Thị trường sơ cấp: Là nơi các tổ chức, quỹ đầu tư lần đầu phát hành chứng khoán để huy động vốn. Đây là nơi chứng khoán được “sinh ra”.

Thị trường thứ cấp: Sau khi được phát hành trên thị trường sơ cấp, các chứng khoán được các nhà đầu tư giao dịch mua bán. Giao dịch ở đây không tạo ra tiền mới, mà chỉ thay đổi quyền sở hữu giữa các bên.

Vai Trò Quan Trọng Của Thị Trường Chứng Khoán

Thị trường chứng khoán đóng vai trò trọng yếu đối với nền kinh tế:

• Thúc đẩy phát triển các công ty cổ phần thông qua quảng bá thông tin, định giá doanh nghiệp, phân phối chứng khoán và thu hút vốn từ nhà đầu tư.
• Cung cấp cho nhà đầu tư một công cụ để đánh giá hiệu suất phát triển của các công ty.
• Mang tính thanh khoản cao, cho phép mua bán nhanh chóng.
• Giúp chính phủ và doanh nghiệp tiếp cận vốn nước ngoài thông qua phát hành trái phiếu và cổ phiếu.

Các Thuật Ngữ Cơ Bản Mà Nhà Đầu Tư F0 Phải Nắm

Từ Vựng Về Thị Trường

• Công ty niêm yết: Công ty chào bán cổ phiếu ra thị trường công khai, được niêm yết trên sở giao dịch.
• IPO (Initial Public Offering): Lần đầu tiên một công ty phát hành chứng khoán ra công chúng.
• Vốn hóa: Tổng giá trị thị trường của một công ty (giá cổ phiếu × số lượng cổ phiếu lưu hành).
• Giá chào mua: Mức giá niêm yết của cổ phiếu khi lần đầu phát hành trên thị trường.
• Danh mục chứng khoán: Tập hợp các mã cổ phiếu trong tài khoản của một nhà đầu tư.
• Lợi suất: Tổng giá trị cổ tức mà nhà đầu tư nhận được từ việc nắm giữ cổ phiếu.
• Báo cáo thường niên: Báo cáo kết quả kinh doanh công ty được công bố hàng năm.
• Hệ số Alpha: Tỷ suất lợi nhuận sau khi điều chỉnh rủi ro.
• Hệ số Beta: Thước đo độ biến động rủi ro của một cổ phiếu hoặc danh mục.
• Price to Book Ratio: So sánh giá thị trường với giá ghi sổ của cổ phiếu.
• Hệ số nguy cơ phá sản: Giúp đánh giá rủi ro và khả năng phá sản của công ty.
• Tỷ lệ cổ tức trên giá cổ phiếu: Biểu thị mối quan hệ giữa cổ tức nhận được và giá mua cổ phiếu.

Thuật Ngữ Về Lệnh Giao Dịch

• Lệnh giới hạn (LO): Lệnh mua hoặc bán tại mức giá xác định hoặc tốt hơn.
• Lệnh thị trường (MP): Lệnh mua ở giá bán thấp nhất hoặc bán ở giá mua cao nhất hiện tại.
• Lệnh ATO: Lệnh giao dịch tại giá mở cửa, áp dụng trước 9h15 (chỉ sàn HOSE).
• Lệnh ATC: Lệnh giao dịch tại giá đóng cửa lúc 14h45 (áp dụng cả HOSE và HNX).
• Lệnh PLO: Lệnh mua hoặc bán tại giá đóng cửa sau ATC (chỉ sàn Hà Nội).
• Break: Hiện tượng giá cổ phiếu tăng mạnh vượt qua một vùng giá cụ thể.
• Giá khớp lệnh: Mức giá mà nhà đầu tư đặt khi giao dịch trên sàn.
• Long (đánh lên) / Short (đánh xuống): Chiến lược giao dịch trên chứng khoán phái sinh.
• Lọc cổ phiếu: Sử dụng các tiêu chí như đà tăng, tích lũy, vốn hóa hoặc thanh khoản để chọn mã cổ phiếu phù hợp.
• Biên an toàn: Khoảng chênh lệch giữa giá thị trường và giá trị nội tại của cổ phiếu.

Các Loại Giá Chứng Khoán

• Mệnh giá: Số tiền ghi trên chứng khoán khi phát hành.
• Thị giá: Giá mua bán thực tế trên sàn giao dịch.
• Giá niêm yết: Mức giá cổ phiếu lần đầu xuất hiện trên thị trường.
• Giá mở cửa: Giá đóng cửa của phiên giao dịch hôm trước.
• Giá sàn: Mức giá thấp nhất trong một phiên giao dịch.
• Giá trần: Mức giá cao nhất trong một phiên giao dịch.
• Ngày thanh toán (T+3): Ba ngày làm việc sau khi khớp lệnh, khi mua sẽ nhận cổ phiếu, khi bán sẽ nhận tiền.
• Xu hướng giá: Thị trường có ba loại xu hướng - tăng (Uptrend), giảm (Downtrend), hoặc đi ngang (Sideway).

Những Khái Niệm Thiết Yếu Về Giao Dịch

• Index (Chỉ số): Thống kê từ một danh sách cổ phiếu theo tỷ lệ nhất định. Ví dụ: Vnindex đại diện toàn bộ mã trên HOSE, Vn30 là chỉ số 30 mã có vốn hóa và thanh khoản hàng đầu.
• Margin (Giao dịch ký quỹ): Nhà đầu tư vay tiền từ công ty chứng khoán để mua cổ phiếu.
• Khối lượng giao dịch: Số lượng cổ phiếu được giao dịch trong một khoảng thời gian nhất định.
• Bán khống: Hành động bán chứng khoán mà người bán không sở hữu, bằng cách mượn từ người khác rồi mua lại sau.
• Dao động giá: Mức giao động được phép trên sàn HOSE là ±7%, còn HNX là ±10% so với giá tham chiếu (giá đóng cửa hôm trước).

Những Người Tham Gia Vào Thị Trường Chứng Khoán

Nhà phát hành: Tổ chức phát hành chứng khoán để huy động vốn từ nhà đầu tư.

Nhà đầu tư: Người thực hiện giao dịch mua bán chứng khoán. Gồm hai loại:

• Nhà đầu tư cá nhân: Những người có vốn riêng, muốn kiếm thêm thu nhập từ thị trường.
• Nhà đầu tư tổ chức: Các bên với vốn lớn như công ty đầu tư, bảo hiểm, tài chính, ngân hàng.

Công ty chứng khoán: Cơ quan trung gian hỗ trợ quản lý, tư vấn, môi giới, bảo lãnh phát hành.

Các tổ chức liên quan: Ủy ban chứng khoán nhà nước, sở giao dịch chứng khoán, công ty đánh giá tín nhiệm, công ty dịch vụ công nghệ.

Năm Nguyên Tắc Cơ Bản Của Thị Trường Chứng Khoán

Nhà đầu tư cần hiểu rõ năm nguyên tắc sau để tìm hiểu về chứng khoán cơ bản một cách toàn diện:

Nguyên tắc cạnh tranh: Nhà phát hành cạnh tranh để bán chứng khoán với điều kiện tốt nhất. Nhà đầu tư cạnh tranh để mua với giá cao nhất và lợi nhuận tốt nhất.

Nguyên tắc công bằng: Mọi người tham gia thị trường đều phải tuân thủ các quy định chung, không có ngoại lệ.

Nguyên tắc công khai: Nhà phát hành có trách nhiệm cung cấp thường xuyên, đầy đủ và công khai thông tin về chứng khoán của mình.

Nguyên tắc trung gian: Giao dịch giữa nhà đầu tư và nhà phát hành phải thông qua công ty chứng khoán làm trung gian.

Nguyên tắc tập trung: Giao dịch chứng khoán chỉ diễn ra tại các sở giao dịch được các cơ quan nhà nước quản lý và giám sát chặt chẽ.

Thời Gian Giao Dịch Trên Các Sàn

Các sàn giao dịch Hồ Chí Minh (HOSE), Hà Nội (HNX) và UPCOM hoạt động theo lịch trình như sau:

• Sáng: 9h00 đến 11h30
• Chiều: 13h00 đến 15h00
• Ngày giao dịch: Thứ 2 đến thứ 6 (không kể cuối tuần và ngày lễ tết)

Cách Đọc Bảng Giá Chứng Khoán

Bảng giá là công cụ quan trọng nhất mà nhà đầu tư F0 cần nắm vững:

• Màu xanh: Giá tăng so với giá tham chiếu.
• Màu đỏ: Giá giảm so với giá tham chiếu.
• Màu vàng: Giá không thay đổi so với giá tham chiếu.

Cách Thức Mua Bán Cổ Phiếu

Nhà đầu tư có thể thực hiện giao dịch bằng hai cách:

1. Tự đặt lệnh trực tiếp qua phần mềm giao dịch của công ty chứng khoán.
2. Liên hệ công ty môi giới để đặt lệnh thay mặt.

Quy Trình Mở Tài Khoản Chứng Khoán

Trước khi bắt đầu giao dịch, nhà đầu tư mới cần thực hiện các bước sau:

Bước 1: Tìm hiểu và lựa chọn công ty chứng khoán có mức phí giao dịch phù hợp. Chú ý đến tỷ lệ margin và lãi suất vay margin.

Bước 2: Mở tài khoản tại công ty chứng khoán, ngân hàng hoặc công ty môi giới. Cung cấp thông tin cần thiết: địa chỉ thường trú, email, số điện thoại, và tài khoản ngân hàng.

Bước 3: Nhận số tài khoản chứng khoán từ công ty và nạp tiền vào tài khoản để sẵn sàng giao dịch.

Bước 4: Với số dư tối thiểu 500,000 VNĐ, nhà đầu tư đã có thể bắt đầu giao dịch mua bán cổ phiếu.

Những Lưu Ý Quan Trọng Khi Giao Dịch

Ba Sàn Giao Dịch Chứng Khoán Tại Việt Nam

Hiện tại có ba sàn chính hoạt động:

• Sàn HOSE (Hồ Chí Minh): Sàn lớn nhất với nhiều cổ phiếu được niêm yết.
• Sàn HNX (Hà Nội): Sàn giao dịch phụ với phạm vi nhỏ hơn.
• Sàn Upcom: Điểm giao dịch dành cho các công ty đại chúng chưa được niêm yết chính thức.

Ngoài ra, có nhiều sàn giao dịch chứng khoán quốc tế hoạt động tại Việt Nam, nhưng mỗi sàn có ưu nhược điểm khác nhau. Dù chọn sàn nào, bạn phải đảm bảo sàn đó uy tín, có lịch sử hoạt động lâu năm, và được quản lý bởi cơ quan chứng khoán trong nước hoặc các cơ quan quốc tế có uy tín (ASIC, FCA, SEC, CySEC).

Ba Lệnh Cơ Bản Cho Nhà Đầu Tư Mới

Khi mới bắt đầu, tìm hiểu về chứng khoán cơ bản đòi hỏi bạn nắm vững ba lệnh chính: ATO, ATC và LO. Sau đó, bạn có thể nâng cao kiến thức bằng cách học các lệnh phức tạp hơn như MP, MTL, MOK, MAK.

Kết Luận

Để thành công trong thị trường chứng khoán, các nhà đầu tư F0 cần tìm hiểu về chứng khoán cơ bản và nắm vững những kiến thức nền tảng được trình bày ở trên. Tuy nhiên, đó mới chỉ là bước khởi đầu. Để kiếm lợi nhuận bền vững, bạn cần tiếp tục học hỏi, tích lũy kinh nghiệm và luôn cập nhật thông tin thị trường để phản ứng nhanh với các biến động.

Hãy bắt đầu với một kế hoạch rõ ràng, quản lý rủi ro cẩn thận, và không bao giờ dừng lại việc học tập về thị trường. Chúc bạn gặt hái thành công trên hành trình đầu tư của mình!