Bắt Đầu Giao Dịch Cổ Phiếu: 5 Điều Nhà Đầu Tư Mới Phải Hiểu Rõ

Thị trường chứng khoán đang là điểm nóng của làng tài chính Việt Nam. Khi các hoạt động sản xuất, thương mại gặp khó khăn, nhiều người chuyển hướng sang đầu tư chứng khoán để tìm kiếm cơ hội sinh lời. Nhưng để không “mất tiền oan”, nhà đầu tư mới (F0) cần hiểu rõ những nguyên tắc cơ bản. Bài viết này sẽ hướng dẫn bạn từng bước khám phá thế giới chứng khoán.

Chứng Khoán Thực Chất Là Gì?

Theo Luật Chứng Khoán số 70/2006/QH1, chứng khoán là một loại giấy tờ hay bằng chứng số hoá xác nhận quyền và lợi ích hợp pháp của chủ sở hữu đối với tài sản hoặc phần vốn của một tổ chức nào đó phát hành.

Nói cách khác, chứng khoán là công cụ để bạn có quyền sở hữu một phần của công ty hoặc được hưởng lợi từ khoản vay mà công ty/tổ chức phát hành.

Các Loại Chứng Khoán Phổ Biến

Cổ phiếu cho người mới bắt đầu là loại chứng khoán dễ hiểu nhất. Cổ phiếu xác nhận bạn sở hữu một phần cổ phần của công ty. Tùy loại:

• Cổ phần phổ thông: lợi tức phụ thuộc vào kết quả kinh doanh thực tế của công ty
• Cổ phần ưu đãi: mang lợi ích ưu tiên, lãi suất cổ tức được xác định trước hoặc quyền biểu quyết được bảo đảm

Cổ phiếu có thể dạng giấy hoặc điện tử, với mọi thông tin lưu trữ trên hệ thống máy tính.

Trái phiếu (phiếu ghi nợ) là một hình thức khác. Khi bạn mua trái phiếu, bạn đang cho tổ chức phát hành (công ty, chính quyền) vay tiền. Họ sẽ trả lại gốc lẫn lãi theo khoảng thời gian nhất định. Điểm khác biệt: lãi suất trái phiếu cố định không phụ thuộc vào kết quả kinh doanh, và bạn không có quyền tham gia quản lý.

Chứng chỉ quỹ được phát hành khi bạn góp vốn vào một quỹ đại chúng. Quỹ này sẽ tập hợp vốn từ nhiều nhà đầu tư để cùng đầu tư vào chứng khoán hoặc tài sản khác, mục tiêu là tạo ra lợi nhuận chung.

Chứng khoán phái sinh là những hợp đồng có giá trị dựa vào tài sản cơ sở như chứng khoán hoặc chỉ số. Các loại gồm: hợp đồng quyền chọn, hợp đồng tương lai, hợp đồng kỳ hạn. Chúng được giao dịch tại thị trường phái sinh riêng biệt, không giới hạn khối lượng phát hành, thanh toán tại một ngày cụ thể trong tương lai.

Chứng quyền là chứng khoán có tài sản đảm bảo do công ty chứng khoán phát hành. Nó cung cấp quyền mua chứng khoán cơ sở với mức giá xác định tại ngày đáo hạn.

Quyền mua cổ phần được công ty phát hành để ưu tiên cho các cổ động viên hiện tại quyền mua cổ phiếu phát hành thêm với giá thấp hơn giá niêm yết thị trường.

Chứng chỉ lưu ký được tạo ra từ cổ phiếu nước ngoài ký gửi vào ngân hàng lưu ký. Ngân hàng sau đó phát hành chứng chỉ này với số lượng và giá phụ thuộc vào tỷ lệ quy đổi.

Thị Trường Chứng Khoán: Sân Chơi Và Các Quy Tắc

Thị Trường Sơ Cấp Vs Thị Trường Thứ Cấp

Thị trường sơ cấp là nơi các tổ chức hoặc quỹ đầu tư phát hành chứng khoán lần đầu (IPO) để huy động vốn từ công chúng.

Thị trường thứ cấp là nơi những chứng khoán đã được phát hành trước đó được các nhà đầu tư mua bán, trao đổi với nhau. Giao dịch ở đây không sinh ra tiền mới, chỉ thay đổi quyền sở hữu giữa người mua và người bán.

Tác Động Của Thị Trường Chứng Khoán Đến Nền Kinh Tế

Thị trường chứng khoán không chỉ là nơi giao dịch, mà còn:

• Thúc đẩy sự phát triển công ty cổ phần thông qua quảng bá thông tin, định giá doanh nghiệp và thu hút nhà đầu tư
• Cung cấp cho nhà đầu tư một tiêu chí đánh giá hoạt động của doanh nghiệp
• Mang tính thanh khoản cao, giúp nhà đầu tư dễ dàng mua bán
• Hỗ trợ chính phủ và doanh nghiệp thu hút vốn nước ngoài qua phát hành trái phiếu và cổ phiếu

Từ Vựng & Thuật Ngữ Chứng Khoán Bạn Cần Biết

Những Khái Niệm Cơ Bản

Công ty niêm yết là công ty đã chào bán cổ phiếu ra thị trường công khai, với cổ phiếu được đăng ký tại Sở giao dịch chứng khoán.

IPO (Initial Public Offering) là lần đầu tiên một công ty phát hành chứng khoán ra công chúng.

Vốn hóa là tổng giá trị thị trường của tất cả cổ phiếu mà công ty đang phát hành (giá cổ phiếu × số lượng cổ phiếu).

Giá chào mua là giá niêm yết khi cổ phiếu lần đầu được bán trên thị trường.

Danh mục chứng khoán là tập hợp tất cả các mã cổ phiếu mà bạn hiện sở hữu trong tài khoản.

Lợi suất hay tỷ suất lợi nhuận là lợi nhuận toàn phần (cổ tức, lãi vốn) mà nhà đầu tư nhận được từ việc nắm giữ cổ phiếu.

Báo cáo thường niên là báo cáo tài chính mà công ty phát hành công bố hàng năm, giúp nhà đầu tư đánh giá sức khỏe tài chính.

Hệ số Alpha cho biết tỷ suất sinh lợi của cổ phiếu sau khi đã điều chỉnh rủi ro thị trường.

Hệ số Beta đo lường mức độ biến động của cổ phiếu so với thị trường tổng thể.

Price to Book Ratio (P/B) so sánh giá thị trường hiện tại với giá trị ghi sổ kế toán của cổ phiếu.

Nguy cơ phá sản được tính toán để giúp bạn dự đoán khả năng công ty gặp khó khăn tài chính.

Tỷ lệ cổ tức trên tỷ giá cổ phần thể hiện mối quan hệ giữa cổ tức nhận được và giá trị cổ phiếu bạn mua.

Các Loại Lệnh Giao Dịch

Lệnh giới hạn (LO) cho phép bạn mua/bán ở mức giá xác định hoặc tốt hơn.

Lệnh thị trường (MP) là lệnh mua ngay ở mức giá bán thấp nhất hiện có, hoặc bán ở mức giá cao nhất hiện có.

Lệnh ATO (chỉ áp dụng sàn TPHCM) là lệnh giao dịch tại giá khớp lệnh xác định giá mở cửa, trước 9h15 sáng.

Lệnh ATC (cả sàn Hà Nội và TPHCM) là lệnh giao dịch ở giá khớp lệnh xác định giá đóng cửa lúc 14h45.

Lệnh PLO (chỉ sàn Hà Nội) cho phép mua/bán ở mức giá đóng cửa sau khi ATC kết thúc.

Break khi giá cổ phiếu tăng vọt vượt lên hẳn so với một vùng giá cụ thể.

Lọc cổ phiếu là kỹ năng sử dụng các tiêu chí (đà tăng, tích lũy, vốn hóa, thanh khoản) để tìm những mã cổ phiếu đáp ứng tiêu chuẩn đầu tư của bạn.

Biên an toàn là khoảng chênh lệch giữa giá thị trường hiện tại và giá trị nội tại thực tế của cổ phiếu.

Các Loại Giá Chứng Khoán

Mệnh giá là số tiền ghi trên cổ phiếu hoặc trái phiếu khi được phát hành.

Thị giá là giá mua/bán thực tế trên thị trường giao dịch.

Giá niêm yết là giá cổ phiếu được niêm yết lần đầu tiên trên thị trường.

Giá khớp lệnh là giá mà lệnh mua/bán của bạn được khớp thành công tại sàn giao dịch.

Giá mở cửa là giá đóng cửa của phiên giao dịch ngày hôm trước.

Giá sàn là mức giá thấp nhất trong một phiên giao dịch.

Giá trần là mức giá cao nhất trong một phiên giao dịch.

Ngày thanh toán (T+3) là 3 ngày sau khi khớp lệnh (không tính lễ tết). Nếu bạn mua, tiền được trừ ngay nhưng cổ phiếu chuyển về tài khoản sau 3 ngày. Nếu bạn bán, tiền bán chuyển về tài khoản ngân hàng sau 3 ngày.

Xu hướng giá có 3 dạng: tăng (Uptrend), giảm (Downtrend), hoặc đi ngang (Sideway).

Những Khái Niệm Quan Trọng Về Giao Dịch

Chỉ số chứng khoán (Index) là thống kê về hiệu suất của một nhóm cổ phiếu được chọn theo tỷ lệ nhất định. Ví dụ: Vnindex đại diện cho toàn bộ mã trên sàn HOSE, Vn30 đại diện cho 30 mã có vốn hóa và thanh khoản hàng đầu.

Giao dịch ký quỹ (Margin) cho phép bạn vay tiền từ công ty chứng khoán để mua cổ phiếu với số vốn cao hơn tiền bạn có.

Khối lượng giao dịch là tổng số cổ phiếu được giao dịch trong khoảng thời gian nhất định, ví dụ trong một ngày.

Bán khống là hình thức bạn bán cổ phiếu mà bạn không sở hữu bằng cách mượn từ người khác, với kỳ vọng giá sẽ giảm để mua lại rẻ hơn.

Dao động giá được giới hạn: trên sàn HOSE là ±7%, trên sàn HNX là ±10% so với giá tham chiếu (giá đóng cửa ngày hôm trước).

Những Người Tham Gia Thị Trường Chứng Khoán

Nhà phát hành là những tổ chức phát hành chứng khoán để huy động vốn.

Nhà đầu tư bao gồm:

• Nhà đầu tư cá nhân: những người có vốn riêng muốn kiếm thêm thu nhập
• Nhà đầu tư tổ chức: những bên giao dịch với khối vốn lớn như công ty đầu tư, công ty bảo hiểm, ngân hàng thương mại

Công ty chứng khoán hỗ trợ quản lý tài khoản, tư vấn, môi giới, và bảo lãnh phát hành.

Các tổ chức giám sát bao gồm Ủy ban chứng khoán nhà nước, sở giao dịch chứng khoán, công ty đánh giá tín nhiệm, công ty cung cấp dịch vụ hạ tầng công nghệ.

5 Nguyên Tắc Hoạt Động Của Thị Trường

Cạnh tranh: Nhà phát hành cạnh tranh bán chứng khoán, nhà đầu tư cạnh tranh mua với giá tốt để đạt lợi nhuận cao.

Công bằng: Tất cả người tham gia phải tuân thủ cùng một bộ quy định.

Công khai: Nhà phát hành có nghĩa vụ cung cấp thông tin đầy đủ, thường xuyên, công khai về chứng khoán.

Trung gian: Giao dịch giữa nhà đầu tư và nhà phát hành phải diễn ra qua công ty chứng khoán làm trung gian.

Tập trung: Giao dịch chỉ diễn ra tại sở giao dịch chứng khoán, được các cơ quan nhà nước giám sát chặt chẽ.

Giờ Giao Dịch & Cách Đọc Bảng Giá

Khung Giờ Giao Dịch

Các sàn giao dịch Hồ Chí Minh (HOSE), Hà Nội (HNX), và UPCOM giao dịch từ 9h00 đến 11h30 sáng và 13h00 đến 15h00 chiều, các ngày thứ 2 đến thứ 6 (không tính lễ tết và cuối tuần).

Cách Đọc Bảng Giá

Khi xem bảng giá chứng khoán, bạn sẽ thấy:

• Màu xanh: giá tăng so với giá tham chiếu (ngày hôm trước)
• Màu đỏ: giá giảm so với giá tham chiếu
• Màu vàng: giá không đổi so với giá tham chiếu

Cách Mua Bán Cổ Phiếu Cho Người Mới Bắt Đầu

Hai Cách Thực Hiện Giao Dịch

Cách 1: Tự đặt lệnh trên các phần mềm giao dịch của công ty chứng khoán.

Cách 2: Đặt lệnh thông qua môi giới (người đại diện của công ty chứng khoán).

Mở Tài Khoản Chứng Khoán

Trước khi mở tài khoản, bạn nên:

• Tìm hiểu các công ty chứng khoán có mức phí giao dịch phù hợp
• Chú ý tỷ lệ margin và lãi suất vay margin mà công ty áp dụng
• Chọn nơi mở tài khoản: trực tiếp tại công ty chứng khoán, tại ngân hàng, hoặc qua công ty môi giới

Thông tin cần cung cấp:

• Địa chỉ nơi ở cố định
• Email
• Số điện thoại
• Tài khoản ngân hàng

Sau khi mở tài khoản, công ty cung cấp số tài khoản và hướng dẫn nạp tiền. Bạn chỉ cần có trên 500 nghìn đồng là có thể bắt đầu giao dịch mua bán cổ phiếu cho người mới bắt đầu.

Những Lưu Ý Quan Trọng Khi Giao Dịch

Chọn Sàn Giao Dịch Uy Tín

Tại Việt Nam có 3 sàn chính:

• Sàn HOSE (Hồ Chí Minh)
• Sàn HNX (Hà Nội)
• Sàn UPCOM (giao dịch công ty đại chúng chưa niêm yết)

Bên cạnh đó, nhiều sàn giao dịch chứng khoán quốc tế cũng hoạt động tại Việt Nam. Dù chọn sàn nào, hãy ưu tiên:

• Uy tín, lịch sử hoạt động lâu năm
• Được quản lý bởi cơ quan chứng khoán trong nước hoặc các cơ quan quản lý quốc tế (ASIC, FCA, SEC, CySEC, v.v.)

Nắm Rõ Các Lệnh Cơ Bản

Những nhà đầu tư mới nên hiểu rõ 3 lệnh cơ bản: ATO, ATC, LO. Sau đó có thể học các lệnh liên tục như MP, MTL, MOK, MAK…

Tóm Lại

Để thành công với cổ phiếu cho người mới bắt đầu, bạn cần:

1. Hiểu rõ định nghĩa và các loại chứng khoán
2. Nắm bắt cơ chế hoạt động của thị trường
3. Làm quen với các thuật ngữ phổ biến
4. Chọn sàn giao dịch uy tín
5. Học hỏi thêm kiến thức và kinh nghiệm để nhanh nhạy với biến động thị trường

Hành trình đầu tư chứng khoán cần kiên nhẫn, kỷ luật, và liên tục cập nhật kiến thức. Bắt đầu nhỏ, học từ từ, và mở rộng dần là chiến lược an toàn cho bất kỳ nhà đầu tư mới nào.