Công Cụ Phái Sinh Là Gì? Hướng Dẫn Giao Dịch Và Cách Kiếm Lợi Nhuận Từ Thị Trường Phái Sinh

Bắt Đầu Từ Lịch Sử: Công Cụ Phái Sinh Không Phải Mới Mẻ

Chứng khoán phái sinh (derivatives) có lịch sử lâu đời hơn bạn tưởng. Những hợp đồng tương lai đầu tiên xuất hiện từ thế kỷ thứ hai trước Công nguyên ở vùng Mesopotamia cổ đại. Tuy nhiên, chúng chỉ được ứng dụng rộng rãi từ những năm 1970 sau khi các kỹ thuật định giá hiện đại ra đời. Ngày hôm nay, không thể tưởng tượng một hệ thống tài chính hiện đại mà thiếu các công cụ phái sinh.

Công Cụ Phái Sinh Là Gì?

Chứng khoán phái sinh là một loại hợp đồng tài chính có giá trị phụ thuộc trực tiếp vào một tài sản cơ sở. Tài sản cơ sở này có thể là:

• Hàng hóa thực: dầu thô, vàng, bạc, nông sản
• Tài sản tài chính: cổ phiếu, trái phiếu, chỉ số chứng khoán
• Các yếu tố khác: lãi suất, ngoại hối

Khi giá tài sản cơ sở thay đổi, giá của công cụ phái sinh liên quan cũng biến động theo. Đây cũng là lý do tại sao định giá các công cụ phái sinh phức tạp hơn nhiều so với các công cụ tài chính khác.

Các Loại Chứng Khoán Phái Sinh Chính

Thị trường phái sinh bao gồm 4 loại hợp đồng cơ bản, mỗi loại có đặc thù riêng:

Hợp đồng kỳ hạn (Forward): Thỏa thuận giữa hai bên mua bán một lượng tài sản nhất định ở mức giá xác định, thanh toán vào ngày hết hạn. Không có tổ chức trung gian can thiệp, chi phí thấp nhưng không có sự kiểm soát.

Hợp đồng tương lai (Future): Phiên bản chuẩn hóa của Forward được niêm yết trên các sàn giao dịch chứng khoán. Giá được định giá hàng ngày, cả hai bên phải ký quỹ, có tính thanh khoản cao hơn.

Hợp đồng quyền chọn (Option): Cung cấp quyền (không phải nghĩa vụ) mua hoặc bán một tài sản ở mức giá xác định trong khung thời gian nhất định. Đây là công cụ hiện đại nhất, cho phép nhà đầu tư kiểm soát rủi ro tốt hơn.

Hợp đồng hoán đổi (Swap): Giao dịch giữa hai bên trao đổi một dòng tiền với một dòng tiền khác, tính toán dựa trên các nguyên tắc nhất định. Thường được giao dịch ngoài các sàn tập trung.

Hai Kênh Giao Dịch Chứng Khoán Phái Sinh

Sàn OTC (Over-the-Counter): Các hợp đồng được thực hiện trực tiếp giữa hai bên, không được kiểm soát bởi nhà nước. Ưu điểm là chi phí thấp do không có bên thứ ba, nhưng rủi ro là một bên có thể không thực hiện hợp đồng khi đến hạn.

Sàn giao dịch được nhà nước quy định: Các công cụ phái sinh phải được thẩm định trước khi niêm yết. Mặc dù phí giao dịch cao hơn, nhưng các bên tham gia được đảm bảo quyền lợi và nghĩa vụ được bảo vệ.

Hai Công Cụ Phái Sinh Được Sử Dụng Rộng Rãi Nhất

CFD (Hợp đồng chênh lệch): Là thỏa thuận giữa hai bên (nhà đầu tư và nhà môi giới) thanh toán chênh lệch giá một tài sản từ lúc mở vị thế đến khi đóng. CFD không có ngày hết hạn, có thể đóng vị thế bất kỳ lúc nào, áp dụng được cho hơn 3000 loại hàng hóa, sử dụng đòn bẩy cao và chi phí thấp.

Quyền chọn (Option): Cung cấp quyền mua hoặc bán tài sản ở mức giá định trước. Có thời hạn hợp đồng, chỉ có thể đóng vị thế trước hoặc vào ngày hết hạn. Quy mô giao dịch lớn, phí giao dịch cao hơn CFD, nhưng có quy định khắt khe hơn.

Quy Trình Giao Dịch Chứng Khoán Phái Sinh

Bước 1 - Lựa chọn sàn giao dịch uy tín

Chọn một sàn giao dịch đáng tin cậy là nền tảng quan trọng. Sàn uy tín sẽ giúp bạn tránh rủi ro một bên không thực hiện hợp đồng.

Bước 2 - Mở tài khoản giao dịch

Sau khi chọn sàn, hãy đăng ký tài khoản giao dịch chứng khoán phái sinh.

Bước 3 - Nộp ký quỹ ban đầu

Số tiền ký quỹ phụ thuộc vào lượng hàng hóa muốn mua và mức đòn bẩy bạn sử dụng.

Bước 4 - Đặt lệnh giao dịch

Dựa trên phân tích của bạn, đặt lệnh Long (dự đoán giá tăng) hoặc Short (dự đoán giá giảm) thông qua ứng dụng giao dịch.

Bước 5 - Quản lý vị thế

Theo dõi vị thế, chốt lời khi thị trường thuận lợi hoặc cắt lỗ để kiểm soát rủi ro.

Ví Dụ Thực Tế: Kiếm Lợi Nhuận Từ Biến Động Giá Vàng

Giả sử hiện tại giá vàng đang ở đỉnh cao ($1683/oz) và dựa trên kinh nghiệm của bạn, bạn dự đoán sau khi tình hình kinh tế ổn định, giá vàng sẽ giảm mạnh. Bạn không sở hữu vàng thực, nhưng muốn kiếm lợi từ sự giảm giá này, nên bạn sử dụng CFD vàng.

Tạo vị thế Short:

Vì dự đoán giá sẽ giảm, bạn mở vị thế Short - tức là “bán” vàng ở mức hiện tại $1683/oz. Khi giá thực sự giảm xuống $1660, bạn đóng vị thế bằng cách mua lại, từ đó kiếm lợi từ chênh lệch giá.

Sử dụng đòn bẩy để tối ưu lợi nhuận:

Do vốn có hạn, bạn quyết định sử dụng đòn bẩy 1:30. Điều này có nghĩa vốn ban đầu cần bỏ ra chỉ là $56.1 thay vì $1683 để kiểm soát 1 oz vàng.

So sánh kết quả:

Nếu giá vàng giảm xuống $1660:

• Với đòn bẩy 1:30: Bạn kiếm $23, tương đương lãi 41% trên vốn ban đầu
• Không dùng đòn bẩy: Bạn kiếm $23, tương đương lãi 1.36% trên vốn ban đầu

Nếu giá vàng tăng lên $1700 (dự đoán sai):

• Với đòn bẩy 1:30: Bạn lỗ $17, tương đương mất 30% vốn ban đầu
• Không dùng đòn bẩy: Bạn lỗ $17, tương đương mất 1% vốn ban đầu

Như bạn thấy, đòn bẩy là con dao hai lưỡi - nó amplify cả lợi nhuận lẫn tổn thất.

Lợi Ích Của Giao Dịch Chứng Khoán Phái Sinh

Dự phòng rủi ro (Hedging): Ban đầu, công cụ phái sinh được tạo ra để bảo vệ. Một nhà đầu tư có thể mua một tài sản có giá di chuyển theo chiều ngược lại với tài sản hiện đang nắm giữ, từ đó lợi nhuận từ phái sinh bù đắp tổn thất từ tài sản cơ sở.

Hỗ trợ định giá tài sản: Giá giao ngay của các hợp đồng tương lai có thể giúp xấp xỉ giá thị trường thực của hàng hóa.

Tăng hiệu quả thị trường: Thông qua giao dịch phái sinh, các nhà đầu tư có thể sao chép mức chi trả của một tài sản. Kết quả là giá tài sản cơ sở và công cụ phái sinh liên quan có xu hướng cân bằng, tránh cơ hội chênh lệch giá.

Mở rộng cơ hội tiếp cận: Sử dụng các hợp đồng hoán đổi lãi suất, một công ty có thể đạt được lãi suất ưu đãi tốt hơn so với vay trực tiếp.

Rủi Ro Kèm Theo Chứng Khoán Phái Sinh

Biến động giá cực cao: Thiết kế tinh vi của các hợp đồng khiến việc định giá cực kỳ phức tạp. Vì vậy, rủi ro cao là đặc tính vốn có của công cụ phái sinh.

Công cụ đầu cơ: Do tính chất rủi ro cao và biến động lớn, giá không thể dự đoán trước. Đầu cơ thiếu suy luận có thể gây tổn thất kinh khủng.

Rủi ro đối tác (Counterparty Risk): Nếu giao dịch trên sàn OTC, bên còn lại có thể không thực hiện hợp đồng khi đến hạn.

Ai Nên Giao Dịch Chứng Khoán Phái Sinh?

Doanh nghiệp khai thác hàng hóa: Những công ty khai thác dầu, vàng hoặc các hàng hóa khác có thể sử dụng hợp đồng tương lai để khóa giá, phòng chống biến động giá.

Quỹ phòng hộ và công ty thương mại: Sử dụng công cụ phái sinh như một lá chắn bảo vệ vị thế hoặc để tăng cường quản lý danh mục đầu tư.

Nhà giao dịch cá nhân và nhà đầu tư: Sử dụng phái sinh để đầu cơ vào một tài sản và có thể dùng đòn bẩy để tăng lợi nhuận.

Tóm lại, chứng khoán phái sinh là một công cụ mạnh mẽ với tiềm năng lợi nhuận cao, nhưng cũng kèm theo rủi ro tương xứng. Thành công trong giao dịch chứng khoán phái sinh yêu cầu hiểu biết sâu sắc, kỷ luật giao dịch và quản lý rủi ro chặt chẽ.