Phái sinh là gì và cách chơi phái sinh kiếm lợi nhuận? Hướng dẫn chi tiết [Ví dụ thực tế]

Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ: công cụ phái sinh là gì, những loại phái sinh phổ biến, cách chơi phái sinh để kiếm tiền, và các rủi ro cần lưu ý khi giao dịch.

Công cụ phái sinh (Derivative) - Từ quá khứ đến hiện tại

Chứng khoán phái sinh không phải một khái niệm mới. Từ thế kỷ thứ hai trước Công nguyên ở vùng Mesopotamia, con người đã tạo ra những hợp đồng tương lai sơ khai. Tuy nhiên, công cụ này chỉ thực sự phát triển mạnh mẽ từ những năm 1970 khi các kỹ thuật định giá hiện đại ra đời. Ngày nay, nền tài chính toàn cầu không thể tồn tại mà không có phái sinh.

Phái sinh là gì - Định nghĩa và cơ chế hoạt động

Công cụ phái sinh (derivative) là một loại tài sản tài chính có giá trị phụ thuộc hoàn toàn vào biến động của tài sản cơ sở. Tài sản cơ sở này có thể là:

• Hàng hóa: dầu thô, vàng, bạc, nông sản
• Tài sản tài chính: cổ phiếu, trái phiếu, chỉ số chứng khoán
• Các yếu tố khác: lãi suất, tỷ giá ngoại hối

Khi giá tài sản cơ sở thay đổi, giá trị của phái sinh cũng thay đổi theo. Điều này làm cho việc định giá công cụ phái sinh phức tạp hơn so với các tài sản tài chính truyền thống.

Các loại công cụ phái sinh chính

Thị trường phái sinh bao gồm 4 loại hợp đồng chính:

1. Hợp đồng kỳ hạn (Forward)

• Hai bên thỏa thuận mua bán tài sản ở mức giá xác định trước, giao dịch thực hiện ở thời điểm tương lai
• Không có sự can thiệp của bên thứ ba
• Không phải ký quỹ

2. Hợp đồng tương lai (Future)

• Là phiên bản chuẩn hóa của hợp đồng kỳ hạn
• Được niêm yết và giao dịch trên sàn chứng khoán chính thức
• Giá được cập nhật theo giá trị thị trường hàng ngày
• Bắt buộc ký quỹ tại sàn giao dịch

3. Hợp đồng quyền chọn (Option)

• Cho phép người sở hữu quyền (không phải bắt buộc) mua hoặc bán tài sản cơ sở ở mức giá định trước
• Là công cụ phái sinh hiện đại nhất được niêm yết trên sàn
• Giá bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố và cần công thức phức tạp để định giá

4. Hợp đồng hoán đổi (Swap)

• Trao đổi giữa hai bên bao gồm giao dịch mua và giao dịch bán
• Dòng tiền được tính toán dựa trên các nguyên tắc nhất định
• Thường giao dịch ngoài các sàn tập trung

Hai cách thức chơi phái sinh

Cách 1: Giao dịch OTC (phi tập trung)

• Hợp đồng được thỏa thuận riêng giữa hai bên
• Không do nhà nước điều tiết
• Chi phí thấp do không có bên trung gian
• Rủi ro: bên còn lại có thể không thực hiện hợp đồng khi đến hạn

Cách 2: Giao dịch trên sàn được điều tiết

• Hợp đồng phải qua kiểm duyệt trước khi niêm yết
• Có giám sát của nhà nước
• Mức phí cao hơn nhưng quyền lợi được bảo vệ

Hai công cụ phái sinh phổ biến nhất

CFD (Hợp đồng chênh lệch)

CFD là một thỏa thuận giữa nhà đầu tư và nhà môi giới, người mua nhận được chênh lệch giá của tài sản giữa lúc mở vị thế và khi đóng vị thế.

Đặc điểm CFD:

• Không có ngày hết hạn - có thể đóng vị thế bất kỳ lúc nào
• Áp dụng cho hơn 3000 loại hàng hóa
• Sử dụng đòn bẩy cao nên vốn ban đầu thấp
• Chi phí giao dịch thấp
• Giá theo sát giá tài sản cơ sở

Quyền chọn (Option)

Cung cấp quyền (không phải bắt buộc) mua hoặc bán tài sản ở mức giá xác định trong khoảng thời gian nhất định.

Đặc điểm quyền chọn:

• Có hạn thời gian - chỉ có thể đóng vị thế trước hoặc vào ngày hết hạn
• Được điều tiết nên không phải mọi hàng hóa đều có hợp đồng quyền chọn
• Quy mô giao dịch lớn, mức phí cao hơn CFD
• Giá cần công thức phức tạp để tính toán

Cách thực hiện giao dịch phái sinh

Để bắt đầu chơi phái sinh, nhà đầu tư cần theo dõi các bước sau:

Bước 1: Chọn sàn giao dịch uy tín Lựa chọn sàn giao dịch được cấp phép và có danh tiếng tốt là yêu cầu đầu tiên để tránh rủi ro bên còn lại không thực hiện hợp đồng.

Bước 2: Mở tài khoản giao dịch Đăng ký tài khoản tại sàn đã chọn và hoàn tất các thủ tục xác minh cần thiết.

Bước 3: Nộp vốn ký quỹ ban đầu Số tiền ký quỹ tùy thuộc vào số lượng tài sản bạn muốn giao dịch và mức độ đòn bẩy sử dụng.

Bước 4: Thực hiện giao dịch mua bán Dựa trên dự đoán thị trường, nhà đầu tư đặt lệnh Long (dự đoán giá tăng) hoặc Short (dự đoán giá giảm) thông qua ứng dụng hoặc web.

Bước 5: Quản lý vị thế Theo dõi vị thế mở, đặt các lệnh chốt lời (take profit) và cắt lỗ (stop loss) phù hợp.

Ví dụ thực tế: Chơi phái sinh để kiếm lợi nhuận

Giả sử bạn dự đoán giá vàng sẽ giảm trong thời gian tới. Hiện tại vàng đang ở mức $1.683/oz. Bạn không sở hữu vàng nhưng muốn kiếm tiền từ sự biến động giá, nên sử dụng CFD vàng.

Tạo vị thế Short: Bạn mở lệnh bán (Short) ở mức $1.683/oz. Khi giá vàng giảm đến $1.660/oz như dự đoán, bạn đóng vị thế mua lại ở mức thấp hơn, lãi $23/oz.

Sử dụng đòn bẩy 1:30: Thay vì bỏ ra $1.683 cho 1 oz vàng, bạn chỉ cần $56,1 (giảm 30 lần). Khi giá giảm $23, lợi nhuận của bạn là:

• Với đòn bẩy 1:30: lãi $23 = lãi 41% so với vốn ban đầu $56,1
• Không dùng đòn bẩy: lãi $23 = lãi 1,36% so với vốn $1.683

Tương tự, nếu giá vàng tăng lên $1.700 và bạn chốt lỗ:

• Với đòn bẩy 1:30: lỗ $17 = mất 30%
• Không dùng đòn bẩy: lỗ $17 = mất 1%

Đây là lợi ích của đòn bẩy - tăng lợi nhuận nhưng cũng tăng rủi ro tương ứng.

Tại sao chơi phái sinh lại hấp dẫn

Phái sinh được giao dịch rộng rãi ở nhiều quốc gia vì những lợi ích nó mang lại:

Dự phòng rủi ro: Nhà đầu tư có thể mua phái sinh có giá biến động ngược lại với tài sản đang sở hữu, từ đó bù đắp các tổn thất tiềm năng.

Định giá tài sản: Giá giao ngay của hợp đồng tương lai giúp xác định giá trị thực của hàng hóa cơ sở.

Tăng hiệu quả thị trường: Sử dụng phái sinh giúp tái tạo các mức chi trả của tài sản, đưa giá tài sản cơ sở và phái sinh vào trạng thái cân bằng.

Tiếp cận tài sản vô hình: Thông qua hoán đổi lãi suất, công ty có thể đạt được lãi suất ưu đãi hơn so với vay trực tiếp.

Những rủi ro khi chơi phái sinh

Như bất kỳ sản phẩm tài chính nào, giao dịch phái sinh cũng có những rủi ro đáng kể:

Biến động giá cao: Thiết kế phức tạp của hợp đồng làm cho việc định giá cực kỳ khó khăn, đôi khi không thể dự đoán. Rủi ro cao là đặc trưng vốn có của phái sinh.

Công cụ đầu cơ: Vì tính chất rủi ro và biến động lớn, giá phái sinh không thể đoán trước. Đầu cơ không hợp lý dễ dẫn đến tổn thất lớn.

Rủi ro đối tác (OTC): Nếu giao dịch trên sàn phi tập trung, bên còn lại có thể không thực hiện hợp đồng.

Rủi ro định giá: Hợp đồng quyền chọn cần công thức phức tạp để định giá, nhà đầu tư mới dễ định giá sai.

Ai nên giao dịch phái sinh

Phái sinh phù hợp cho các nhóm sau:

Doanh nghiệp sản xuất hàng hóa: Những công ty khai thác dầu, vàng, hoặc các loại hàng hóa khác có thể sử dụng phái sinh để khóa giá và phòng chống biến động.

Quỹ quản lý danh mục đầu tư: Các quỹ phòng hộ và công ty thương mại sử dụng phái sinh để quản lý rủi ro hoặc tăng cường lợi nhuận danh mục.

Nhà giao dịch và nhà đầu tư cá nhân: Sử dụng phái sinh để đầu cơ vào các tài sản, có thể dùng đòn bẩy để tăng lợi nhuận tiềm năng.

Tuy nhiên, những ai mới bắt đầu nên tìm hiểu kỹ lưỡng trước khi tham gia, vì phái sinh là công cụ phức tạp và rủi ro cao.