Từ Phái Sinh Là Gì? Hướng Dẫn Chi Tiết Giao Dịch Các Công Cụ Phái Sinh Và Kiếm Tiền Từ Thị Trường

Khái Niệm Cơ Bản: Từ Phái Sinh Là Gì?

Công cụ phái sinh (derivatives) không phải là một khái niệm mới trong thế giới tài chính. Từ xa xưa ở Mesopotamia từ thiên niên kỷ thứ hai trước Công nguyên, các bên đã sử dụng những hợp đồng tương lai đầu tiên để khóa giá cả. Tuy nhiên, thị trường này chỉ thực sự bùng nổ từ những năm 1970 khi các phương pháp định giá hiện đại được phát triển.

Từ phái sinh là gì? Đó là một công cụ tài chính mà giá trị của nó phụ thuộc trực tiếp vào giá của một tài sản cơ sở khác. Tài sản cơ sở này có thể là hàng hóa (dầu thô, vàng, bạc, nông sản), các công cụ tài chính (cổ phiếu, trái phiếu), chỉ số (US500), hay thậm chí lãi suất. Khi tài sản gốc biến động, giá của công cụ phái sinh cũng sẽ thay đổi theo, điều này khiến việc định giá trở nên phức tạp hơn nhiều so với các sản phẩm tài chính truyền thống.

Hôm nay, không thể tưởng tượng một hệ thống tài chính hiện đại nào mà không có sự hiện diện của các công cụ phái sinh.

Các Loại Chứng Khoán Phái Sinh Chính

Thị trường phái sinh có sự đa dạng lớn, mỗi loại công cụ đều mang đặc điểm riêng biệt. Dưới đây là bốn loại chứng khoán phái sinh phổ biến nhất:

Hợp đồng kỳ hạn (Forward): Đây là thỏa thuận giữa hai bên về mua bán một khối lượng tài sản cơ sở nhất định tại một mức giá được định sẵn, với thời điểm thanh toán được xác định trong tương lai. Các bên giao dịch không cần qua trung gian, không tính phí, nhưng thanh toán sẽ diễn ra theo đúng lịch trình thỏa thuận.

Hợp đồng tương lai (Future): Về cơ bản tương tự như hợp đồng kỳ hạn, nhưng được chuẩn hóa và niêm yết chính thức trên sở giao dịch chứng khoán. Ưu điểm là tính thanh khoản cao, giá được cập nhật hàng ngày, và hai bên phải ký quỹ để bảo đảm khả năng thanh toán. Giá trị hợp đồng cũng được kiểm định lại hàng ngày theo thị trường.

Hợp đồng quyền chọn (Option): Là công cụ duy nhất cho phép người mua có quyền (chứ không phải bắt buộc) mua hoặc bán tài sản cơ sở ở một mức giá nhất định trong khung thời gian được xác định. Do mang tính chất quyền lợi, quyền chọn có giá trị riêng. Giá được xác định dựa trên giá của tài sản cơ sở thông qua các công thức định giá phức tạp.

Hợp đồng hoán đổi (Swap): Giao dịch giữa hai bên bao gồm một hợp đồng mua và một hợp đồng bán để trao đổi dòng tiền, được tính toán dựa trên những nguyên tắc nhất định. Loại hợp đồng này thường được giao dịch bên ngoài các thị trường tập trung và không thể mua bán như các chứng khoán thông thường mà chỉ là những hợp đồng riêng biệt giữa hai bên.

Hai Cách Thức Giao Dịch Chứng Khoán Phái Sinh

Nhà giao dịch có thể tiếp cận các công cụ phái sinh thông qua hai kênh chính:

Giao dịch qua sàn OTC (Over-The-Counter): Đây là các hợp đồng được thực hiện riêng tư giữa hai bên mà không chịu sự giám sát chặt chẽ. Ưu điểm là chi phí giao dịch thấp do không có trung gian tham gia, nhưng nhược điểm là tồn tại rủi ro cao về khả năng bên còn lại không thực hiện hợp đồng khi đến hạn.

Giao dịch trên sàn được điều tiết: Các công cụ phái sinh phải trải qua quá trình thẩm định nghiêm ngặt trước khi được phép niêm yết. Các bên tham gia hợp đồng được bảo vệ quyền và nghĩa vụ theo pháp luật, nhưng mức phí giao dịch sẽ cao hơn.

Công Cụ Phái Sinh Được Sử Dụng Rộng Rãi Nhất

Trong số các công cụ có sẵn, hai loại nổi bật là:

CFD (Hợp đồng chênh lệch): CFD là thỏa thuận giữa nhà giao dịch và nhà môi giới để thanh toán chênh lệch giá của một tài sản giữa lúc mở vị thế và lúc đóng vị thế. Đây là công cụ được tin cậy nhất trên thị trường OTC vì liên quan trực tiếp đến hai bên. CFD có hợp đồng không giới hạn thời hạn, cho phép đóng vị thế bất cứ lúc nào, áp dụng được cho hơn 3000 loại hàng hóa khác nhau, sử dụng đòn bẩy cao nên yêu cầu vốn ban đầu thấp, và chi phí giao dịch cực kỳ rẻ so với quyền chọn.

Quyền chọn: Cung cấp cho giao dịch viên quyền (không phải bắt buộc) mua hoặc bán một tài sản ở mức giá nhất định trong khung thời gian được xác định. Đây là công cụ hiện đại nhất trong các hợp đồng phái sinh niêm yết trên sàn giao dịch. Quyền chọn có hợp đồng với thời hạn cố định, chỉ có thể đóng vị thế trước hoặc vào ngày hết hạn, khả dụng chỉ cho những hàng hóa được điều tiết, mô hình giao dịch quy mô lớn nhưng phí giao dịch cũng cao hơn.

Cần lưu ý rằng mỗi loại công cụ có cách thay đổi giá khác nhau. Với quyền chọn, di chuyển một điểm trong tài sản cơ sở không nhất thiết bằng một điểm trong giá hợp đồng, trong khi với CFD thì giá luôn bám sát với tài sản cơ sở.

Quy Trình Chi Tiết Để Bắt Đầu Giao Dịch Chứng Khoán Phái Sinh

Bước 1 - Mở tài khoản: Nhà đầu tư cần chọn một sàn giao dịch uy tín và đăng ký tài khoản. Sự lựa chọn sàn là rất quan trọng vì một sàn uy tín sẽ bảo vệ bạn khỏi rủi ro bên không thực hiện hợp đồng.

Bước 2 - Nộp tiền ký quỹ: Tùy vào khối lượng hàng hóa muốn giao dịch và mức độ đòn bẩy bạn chọn, hãy nộp số tiền ký quỹ phù hợp vào tài khoản.

Bước 3 - Đặt lệnh giao dịch: Sau khi hoàn tất nộp tiền, bạn có thể bắt đầu giao dịch. Dựa trên dự đoán của mình về thị trường, hãy đặt lệnh Long (dự đoán giá tăng) hoặc Short (dự đoán giá giảm) thông qua ứng dụng di động hoặc phiên bản web.

Bước 4 - Quản lý vị thế: Theo dõi vị thế của bạn, chốt lời khi đạt lợi nhuận mục tiêu, và cắt lỗ khi cần thiết để giới hạn thiệt hại.

Ví Dụ Thực Tế: Kiếm Tiền Từ Biến Động Giá Vàng

Giả sử giá vàng hiện đang ở mức đỉnh $1683/oz. Dựa trên kinh nghiệm và phân tích của mình, bạn dự đoán giá vàng sẽ giảm mạnh khi tình hình kinh tế ổn định. Tuy bạn không sở hữu vàng vật lý, nhưng có thể kiếm tiền từ sự biến động này bằng cách giao dịch CFD vàng.

Tạo vị thế Short: Vì dự đoán giá sẽ giảm, bạn mở vị thế Short bằng cách bán vàng ở mức hiện tại $1683/oz. Khi giá giảm theo dự đoán xuống $1660/oz, bạn đóng vị thế bằng cách mua lại, thu lợi nhuận $23/oz.

Sử dụng đòn bẩy để tăng lợi nhuận: Vì giá vàng $1683/oz quá cao so với vốn ban đầu, bạn quyết định sử dụng đòn bẩy 1:30. Điều này có nghĩa bạn chỉ cần bỏ ra $56.1 thay vì $1683 để mua 1 oz. Khi giá vàng giảm xuống $1660, bạn lãi $23, tương đương lãi 41% so với vốn ban đầu - cao gấp 30 lần so với khi không dùng đòn bẩy (chỉ 1.36%).

Tuy nhiên, đòn bẩy cũng gấp đôi rủi ro. Nếu giá vàng tăng lên $1700 thay vì giảm, bạn sẽ lỗ $17, tương đương mất 30% vốn ban đầu (so với 1% khi không dùng đòn bẩy).

Lợi Ích Của Giao Dịch Chứng Khoán Phái Sinh

Không có gì bất ngờ khi các công cụ phái sinh được giao dịch rộng rãi trên thị trường tài chính toàn cầu. Thị trường này mang lại những lợi ích đáng kể:

Dự phòng rủi ro: Mục đích ban đầu của chứng khoán phái sinh là giúp nhà đầu tư bảo vệ danh mục của họ. Bằng cách mua một tài sản có giá di chuyển ngược hướng với tài sản họ sở hữu, lợi nhuận từ công cụ phái sinh có thể bù đắp lỗ trong tài sản cơ sở.

Định giá tài sản cơ sở: Giá giao ngay của hợp đồng tương lai có thể phản ánh xấp xỉ giá hàng hóa thực tế, giúp xác định giá trị công bằng.

Tăng hiệu quả thị trường: Thông qua các công cụ phái sinh, người ta có thể sao chép các khoản thanh toán của tài sản. Do đó, giá của tài sản cơ sở và công cụ phái sinh liên quan có xu hướng duy trì trạng thái cân bằng, ngăn chặn các cơ hội chênh lệch giá.

Tiếp cận tài sản ưu đãi: Sử dụng các giao dịch hoán đổi lãi suất, công ty có thể có được mức lãi suất tốt hơn so với vay trực tiếp từ ngân hàng.

Những Rủi Ro Cần Biết

Giống như bất kỳ sản phẩm tài chính nào, giao dịch chứng khoán phái sinh đều kèm theo những rủi ro nhất định:

Biến động giá cao: Các công cụ phái sinh tự nhiên có tính biến động lớn, có khả năng gây ra tổn thất lớn. Thiết kế tinh vi của các hợp đồng làm cho việc định giá cực kỳ phức tạp thậm chí không thể, điều này là đặc điểm vốn có của bất kỳ công cụ phái sinh nào.

Công cụ đầu cơ: Vì tính rủi ro cực cao và biến động giá lớn, giá của chứng khoán phái sinh khó có thể dự đoán. Đầu cơ thiếu suy tính có thể dẫn đến tổn thất thảm hại.

Rủi ro đối tác trên thị trường OTC: Nếu chọn giao dịch trên sàn phi tập trung, bạn phải chịu nguy cơ bên còn lại không thực hiện hợp đồng khi đến hạn, vì không có sự giám sát chặt chẽ.

Khó khăn trong thẩm định: Các hợp đồng trên sàn niêm yết phải vượt qua quá trình thẩm định, nếu không đạt tiêu chuẩn sẽ được giao dịch trên sàn OTC với rủi ro cao hơn.

Ai Nên Giao Dịch Chứng Khoán Phái Sinh?

Các nhóm khác nhau có thể hưởng lợi từ các công cụ phái sinh:

Các doanh nghiệp khai thác hàng hóa: Những công ty khai thác dầu thô, vàng, Bitcoin hoặc các hàng hóa khác có thể sử dụng hợp đồng tương lai hoặc hoán đổi để khóa giá bán, từ đó phòng ngừa chống biến động giá không mong muốn.

Các quỹ phòng hộ và công ty thương mại: Các tổ chức này sử dụng các công cụ phái sinh để tận dụng đòn bẩy, bảo vệ các vị thế của họ hoặc nâng cao chiến lược quản lý danh mục đầu tư.

Nhà giao dịch cá nhân: Các nhà giao dịch và nhà đầu tư cá nhân sử dụng công cụ phái sinh để đầu cơ vào các loại tài sản khác nhau, thường kết hợp với đòn bẩy để tăng khả năng lợi nhuận.

Ngành công nghiệp phái sinh ngày nay đã phát triển thành một bộ phận thiết yếu của hệ thống tài chính toàn cầu, phục vụ nhu cầu đa dạng của nhiều nhóm tham gia thị trường.