Từ Căn Bản Đến Nâng Cao: Hướng Dẫn Thị Trường Chứng Khoán Cho Người Mới Vào Nghề

Những năm gần đây, thị trường chứng khoán trở thành điểm nhấn của nền kinh tế, đặc biệt khi các hoạt động sản xuất truyền thống gặp khó khăn. Hàng triệu nhà đầu tư đã rẽ hướng sang lĩnh vực này để tìm kiếm cơ hội sinh lời. Nếu bạn là một trong những người mới tham gia thị trường này, việc nắm vững những kiến thức chứng khoán cơ bản sẽ giúp bạn hiểu rõ luật chơi và xây dựng chiến lược giao dịch hợp lý.

Chứng Khoán Là Gì? Khái Niệm Cốt Lõi

Theo Luật Chứng Khoán số 70/2006/QH1, chứng khoán là những giấy tờ hay bằng chứng xác nhận quyền lợi hợp pháp của người sở hữu đối với tài sản hoặc phần vốn của tổ chức phát hành. Nói cách khác, đó là những công cụ tài chính giúp các doanh nghiệp huy động vốn và nhà đầu tư có cơ hội để tham gia vào tăng trưởng của những tổ chức đó.

Các loại chứng khoán bao gồm:

• Cổ phiếu, trái phiếu, chứng chỉ quỹ
• Chứng khoán phái sinh
• Chứng quyền, quyền mua cổ phần, chứng chỉ lưu ký
• Các loại chứng khoán khác được nhà nước quy định

Cổ Phiếu - Công Cụ Đầu Tư Phổ Biến Nhất

Cổ phiếu là loại chứng khoán được sử dụng rộng rãi nhất trên thị trường. Nó xác nhận quyền sở hữu một phần vốn của công ty hay doanh nghiệp phát hành. Có hai loại chính:

Cổ phần phổ thông: Gắn liền với kết quả kinh doanh của công ty, không có giá trị cổ tức được quy định trước.

Cổ phần ưu đãi: Bao gồm cổ phiếu ưu đãi cổ tức và cổ phiếu ưu đãi quyền biểu quyết, mang lại những lợi ích khác biệt so với cổ phiếu thường.

Cổ phiếu có thể tồn tại dưới dạng giấy tờ in có tên doanh nghiệp, mệnh giá, năm phát hành hoặc dạng điện tử với mọi thông tin được lưu trữ trên hệ thống máy tính.

Trái Phiếu - Công Cụ Cho Những Nhà Đầu Tư Thận Trọng

Trái phiếu (hay phiếu ghi nợ) là chứng khoán xác nhận quyền lợi của người sở hữu và nghĩa vụ thanh toán nợ của đơn vị phát hành. Nói đơn giản, đây là một hình thức vay mà nhà phát hành cam kết trả cả gốc lẫn lãi trong khoảng thời gian nhất định.

Người mua trái phiếu sẽ nhận được lãi suất cố định, không phụ thuộc vào kết quả sử dụng vốn của bên vay, nhưng cũng không có quyền tham gia vào quản lý vốn của họ.

Chứng Chỉ Quỹ - Cơ Hội Đầu Tư Tập Thể

Chứng chỉ quỹ là giấy chứng nhận quyền sở hữu của nhà đầu tư khi góp vốn vào một quỹ đại chúng. Quỹ đại chúng là quỹ đầu tư được nhiều nhà đầu tư cùng góp vốn để đầu tư vào các chứng khoán hoặc tài sản khác nhằm tạo ra lợi nhuận chung.

Khi bạn quyết định đầu tư vào quỹ đại chúng của một tổ chức, bạn sẽ phải mua chứng chỉ quỹ để xác nhận quyền sở hữu của mình.

Chứng Khoán Phái Sinh - Công Cụ Nâng Cao

Chứng khoán phái sinh là các hợp đồng xác định quyền lợi và nghĩa vụ của các bên tham gia. Giá trị của nó phụ thuộc vào một hoặc nhiều tài sản cơ sở như chứng khoán hay chỉ số.

Các loại hợp đồng chủ yếu gồm:

• Hợp đồng quyền chọn
• Hợp đồng tương lai
• Hợp đồng kỳ hạn

Chứng khoán phái sinh khác biệt với chứng khoán cơ sở ở các điểm như: giao dịch tại thị trường phái sinh, không giới hạn khối lượng phát hành, thanh toán tại một thời điểm nhất định trong tương lai, và lợi nhuận được xác định mỗi ngày.

Chứng Quyền - Quyền Có Đảm Bảo

Chứng quyền có đảm bảo là chứng khoán có tài sản đảm bảo do công ty chứng khoán phát hành. Mỗi chứng quyền thường đi kèm với một mã chứng khoán cơ sở, cho phép chủ sở hữu có quyền mua chứng khoán cơ sở với mức giá xác định vào ngày đáo hạn.

Quyền Mua Cổ Phần - Cơ Hội Ưu Tiên

Đây là chứng khoán được công ty phát hành theo từng đợt để ưu tiên cho cổ đông được quyền mua trước cổ phiếu phát hành thêm với giá thấp hơn mức giá niêm yết trên thị trường. Mỗi cổ phần đang lưu hành sẽ đi kèm với một quyền mua, và số lượng này sẽ thay đổi theo từng đợt phát hành.

Chứng Chỉ Lưu Ký - Cầu Nối Giao Dịch Quốc Tế

Chứng chỉ lưu ký được tạo ra khi cổ phiếu của các công ty nước ngoài được ký gửi vào ngân hàng lưu ký. Ngân hàng này sau đó sẽ phát hành chứng chỉ lưu ký với số lượng và giá thành phụ thuộc vào tỷ lệ giữa chứng chỉ dự kiến phát hành và số cổ phiếu cơ sở.

Hiểu Rõ Thị Trường Chứng Khoán

Thị Trường Chứng Khoán Là Gì?

Thị trường chứng khoán (hay sàn chứng khoán) là nơi các nhà đầu tư thực hiện giao dịch mua bán, trao đổi các sản phẩm chứng khoán tại sở giao dịch hoặc thông qua công ty môi giới.

Thị trường này chia thành hai loại chính:

Thị trường sơ cấp: Nơi các tổ chức hoặc quỹ đầu tư huy động vốn bằng cách phát hành chứng khoán lần đầu tiên.

Thị trường thứ cấp: Sau khi phát hành tại thị trường sơ cấp, các chứng khoán sẽ được các nhà đầu tư tiếp tục giao dịch mua bán. Các giao dịch này không tạo ra tiền mới mà chỉ thay đổi quyền sở hữu giữa các bên.

Vai Trò Quan Trọng Của Thị Trường Chứng Khoán

Thị trường chứng khoán đóng vai trò vô cùng quan trọng đối với nền kinh tế quốc gia:

• Thúc đẩy phát triển doanh nghiệp: Thông qua quảng bá thông tin, định giá doanh nghiệp, bảo lãnh và phân phối chứng khoán, thị trường giúp thu hút vốn từ hàng triệu nhà đầu tư.

• Cung cấp tiêu chí đánh giá: Nhà đầu tư có thêm công cụ để theo dõi và đánh giá hoạt động phát triển của các doanh nghiệp.

• Tính thanh khoản cao: Cho phép các chứng khoán được chuyển đổi thành tiền một cách nhanh chóng.

• Thu hút vốn nước ngoài: Giúp chính phủ và các doanh nghiệp phát hành trái phiếu và cổ phiếu để huy động vốn quốc tế.

Những Khái Niệm và Thuật Ngữ Cần Biết

Thuật Ngữ Thị Trường Chứng Khoán

• Công ty niêm yết: Công ty chào bán cổ phiếu ra thị trường, được niêm yết tại Sở giao dịch chứng khoán.

• IPO (Initial Public Offering): Phát hành chứng khoán lần đầu tiên.

• Vốn hóa: Tổng giá trị của công ty/doanh nghiệp dựa trên cổ phiếu đang phát hành.

• Giá chào mua: Giá niêm yết của cổ phiếu phát hành lần đầu trên thị trường.

• Danh mục chứng khoán: Tổng hợp các mã cổ phiếu trong tài khoản của nhà đầu tư.

• Lợi suất/Tỷ suất lợi nhuận: Tổng giá trị cổ tức mà nhà đầu tư nhận được từ việc sở hữu cổ phiếu.

• Báo cáo thường niên: Báo cáo được công bố hàng năm bởi công ty phát hành cổ phiếu.

• Hệ số Alpha: Tỷ suất sinh lợi sau khi điều chỉnh rủi ro.

• Hệ số Beta: Thước đo mức độ rủi ro của một cổ phiếu hoặc danh mục đầu tư.

• Price to Book Ratio (Hệ số giá thị trường trên giá ghi sổ): So sánh giá thị trường và giá ghi sổ của cổ phiếu.

• Hệ số nguy cơ phá sản: Giúp nhà đầu tư đánh giá rủi ro và dự báo nguy cơ phá sản của công ty.

• Tỷ lệ cổ tức trên tỷ giá cổ phần: Thể hiện mối quan hệ giữa cổ tức nhà đầu tư nhận được và giá trị cổ phiếu mua vào.

Thuật Ngữ Lệnh Giao Dịch

• Lệnh giới hạn (LO): Lệnh mua/bán cổ phiếu với mức giá xác định hoặc tốt hơn.

• Lệnh thị trường (MP): Lệnh mua tại mức giá bán thấp nhất hoặc bán ở mức giá cao nhất hiện tại.

• Lệnh ATO: Lệnh giao dịch xác định giá mở cửa, áp dụng trước 9h15 sáng.

• Lệnh ATC: Lệnh giao dịch xác định giá đóng cửa lúc 14h45 chiều.

• Lệnh PLO: Lệnh mua/bán cổ phiếu tại mức giá đóng cửa sau khi kết thúc phiên ATC.

• Break: Biểu hiện giá cổ phiếu tăng mạnh vượt hẳn so với vùng giá trước đó.

• Giá khớp lệnh: Giá mà nhà đầu tư đặt khi giao dịch trên thị trường.

• Long (đánh lên)/Short (đánh xuống): Giao dịch phái sinh nhằm lợi từ xu hướng tăng hoặc giảm giá.

• Lọc cổ phiếu: Sử dụng các tiêu chí như đà tăng, tích lũy, vốn hóa hoặc thanh khoản để tìm mã cổ phiếu đạt chuẩn.

• Biên an toàn: Khoảng chênh lệch giữa giá thị trường và giá trị nội tại của cổ phiếu.

Thuật Ngữ Về Giá Chứng Khoán

• Mệnh giá: Số tiền ghi trên cổ phiếu hoặc trái phiếu khi được phát hành.

• Thị giá: Giá mua/bán của cổ phiếu trên thị trường giao dịch.

• Giá niêm yết: Giá cổ phiếu được niêm yết trên thị trường trong phiên giao dịch đầu tiên.

• Giá mở cửa: Giá đóng cửa từ phiên giao dịch ngày hôm trước.

• Giá sàn: Mức giá thấp nhất của cổ phiếu trong một phiên giao dịch.

• Giá trần: Mức giá cao nhất của cổ phiếu trong một phiên giao dịch.

• Ngày thanh toán: Thường là T+3 (3 ngày làm việc sau khi khớp lệnh), không tính lễ tết. Nếu mua, tiền sẽ chuyển về sau 3 ngày; nếu bán, tiền nhận được cũng chuyển sau 3 ngày.

• Xu hướng giá: Thị trường có 3 loại xu hướng là tăng (Uptrend), giảm (Downtrend), hoặc đi ngang (Sideway).

Những Định Nghĩa Cơ Bản Về Giao Dịch

• Index (Chỉ số chứng khoán): Thống kê từ danh sách các cổ phiếu theo một tỷ lệ nhất định. Ví dụ, Vnindex đại diện cho toàn bộ mã trên sàn HOSE, còn Vn30 là chỉ số của 30 mã có vốn hóa và tính thanh khoản hàng đầu.

• Margin (Giao dịch ký quỹ): Hình thức nhà đầu tư vay tiền từ công ty chứng khoán để mua cổ phiếu.

• Khối lượng giao dịch: Số lượng cổ phiếu được giao dịch trong một khoảng thời gian, ví dụ trong một ngày.

• Bán khống: Hình thức nhà đầu tư bán chứng khoán mà họ không sở hữu bằng cách mượn từ người khác rồi mua trả lại sau đó.

• Dao động giá: Trên sàn HOSE, mức giao động giá là +/- 7%, còn trên sàn HNX là +/- 10% so với mức giá tham chiếu từ phiên giao dịch ngày hôm trước.

Những Bên Tham Gia Vào Thị Trường Chứng Khoán

• Nhà phát hành: Các tổ chức phát hành chứng khoán để huy động vốn.

• Nhà đầu tư: Người thực hiện giao dịch mua bán chứng khoán. Bao gồm nhà đầu tư cá nhân (những người có vốn muốn tham gia để kiếm thêm thu nhập) và nhà đầu tư tổ chức (các công ty đầu tư, bảo hiểm, tài chính, ngân hàng thương mại với quy mô vốn lớn).

• Công ty chứng khoán: Đơn vị hỗ trợ quản lý, tư vấn, môi giới, bảo lãnh phát hành.

• Các tổ chức liên quan: Ủy ban chứng khoán nhà nước, sở giao dịch chứng khoán, công ty đánh giá hệ số tín nhiệm, công ty dịch vụ máy tính chứng khoán.

Nguyên Tắc Hoạt Động Của Thị Trường

Có 5 nguyên tắc cơ bản mà nhà đầu tư cần hiểu rõ:

• Nguyên tắc cạnh tranh: Nhà phát hành cạnh tranh để bán chứng khoán, nhà đầu tư cạnh tranh để mua với giá tốt và lợi nhuận cao.

• Nguyên tắc công bằng: Tất cả người tham gia đều phải tuân thủ quy định chung.

• Nguyên tắc công khai: Nhà phát hành có nghĩa vụ cung cấp thường xuyên, công khai và đầy đủ thông tin về chứng khoán mình phát hành.

• Nguyên tắc trung gian: Giao dịch chứng khoán giữa nhà đầu tư và nhà phát hành sẽ được thực hiện qua công ty chứng khoán.

• Nguyên tắc tập trung: Giao dịch chứng khoán chỉ được diễn ra trên sở giao dịch và được giám sát chặt chẽ bởi các cơ quan quản lý nhà nước.

Khung Giờ Giao Dịch

Các sàn giao dịch Hồ Chí Minh, Hà Nội và UPCOM giao dịch trong khung giờ từ 9h00 đến 11h30 sáng và từ 13h00 đến 15h00 chiều, các ngày trong tuần từ thứ 2 đến thứ 6 (không tính cuối tuần và lễ tết).

Cách Đọc Bảng Giá Chứng Khoán

Bảng giá là phần quan trọng nhất mà nhà đầu tư mới tham gia cần nắm rõ. Cách nhìn nhận các màu sắc:

• Màu xanh: Giá tăng so với giá tham chiếu.
• Màu đỏ: Giá giảm so với giá tham chiếu.
• Màu vàng: Giá bằng so với giá tham chiếu.

Mua Bán Cổ Phiếu Chứng Khoán

Nhà đầu tư có thể thực hiện lệnh mua bán chứng khoán bằng 2 cách:

• Tự đặt lệnh trên các phần mềm giao dịch
• Đặt lệnh thông qua công ty môi giới

Hướng Dẫn Mở Tài Khoản Chứng Khoán

Trước khi mở tài khoản chứng khoán, nhà đầu tư cần tìm hiểu và lựa chọn công ty chứng khoán có mức phí giao dịch phù hợp. Ngoài ra, cần chú ý đến tỷ lệ margin và lãi suất vay margin mà công ty đang áp dụng.

Nhà đầu tư có thể mở tài khoản trực tiếp tại công ty chứng khoán, ngân hàng hoặc thông qua công ty môi giới. Thông tin cần cung cấp gồm địa chỉ nơi ở cố định, email, số điện thoại thường sử dụng và tài khoản ngân hàng.

Sau khi mở tài khoản, công ty sẽ cung cấp số tài khoản và hướng dẫn nạp tiền. Với số dư trên 500 nghìn đồng, bạn đã có thể bắt đầu giao dịch mua bán cổ phiếu.

Những Lưu Ý Quan Trọng Khi Giao Dịch

Về lựa chọn sàn giao dịch:

Tại Việt Nam có 3 sàn chứng khoán chính là HOSE (Hồ Chí Minh), HNX (Hà Nội), và Upcom (điểm giao dịch của các công ty đại chúng chưa được niêm yết). Bên cạnh đó, có nhiều sàn giao dịch quốc tế hoạt động tại Việt Nam, mỗi sàn có ưu nhược điểm khác nhau.

Dù chọn sàn nào, bạn phải chọn sàn uy tín với lịch sử hoạt động lâu năm, được quản lý bởi cơ quan chứng khoán trong nước hoặc các cơ quan quản lý chứng khoán quốc tế (ASIC, FCA, SEC, CySEC,…).

Về các lệnh giao dịch:

Nhà đầu tư mới tham gia nên nắm rõ 3 lệnh cơ bản là ATO, ATC, LO trước tiên. Sau đó có thể học chuyên sâu thêm các lệnh liên tục khác như MP, MTL, MOK, MAK.

Kết Luận

Những kiến thức chứng khoán cơ bản trên đây sẽ giúp các nhà đầu tư mới tham gia thị trường hiểu rõ luật chơi và bước đầu định hướng chiến lược giao dịch. Để thực sự sinh lợi từ thị trường chứng khoán, bạn cần tiếp tục học hỏi thêm nhiều kiến thức và kinh nghiệm hơn nữa, giúp bạn nhanh nhạy với những biến động của thị trường và các cơ hội mà nó mang lại.