Hợp Đồng Tương Lai Ở Việt Nam: Từ Lý Thuyết Đến Thực Hành

Hợp đồng tương lai là gì và tại sao nó trở thành công cụ đầu tư thiết yếu cho nhà đầu tư Việt Nam? Từ khi Sở Giao dịch Chứng khoán Việt Nam (HOSE) ra mắt hợp đồng tương lai chỉ số VN30 vào năm 2018, lĩnh vực này đã dần trở thành lựa chọn của những nhà đầu tư tìm kiếm cơ hội sinh lời đa chiều. Mặc dù hợp đồng tương lai đã tồn tại trên thế giới từ lâu, tại Việt Nam đây vẫn còn là một công cụ tương đối mới lạ, đặc biệt với những nhà đầu tư bán lẻ.

Nguồn Gốc Và Mục Đích Của Hợp Đồng Tương Lai

Hợp đồng tương lai ra đời từ nhu cầu thiết thực của các doanh nghiệp thương mại. Cụ thể, các công ty hàng không cần mua dầu nhiên liệu liên tục nhưng phải chịu sự biến động giá dầu không lường trước được. Để bảo vệ mình khỏi rủi ro tăng giá đột ngột, họ ký kết hợp đồng tương lai với nhà cung cấp, khóa giá tại mức hiện tại và giao dịch trong tương lai. Mô hình này sau đó được áp dụng rộng rãi cho nhiều loại tài sản: gạo, vàng, dầu thô, chứng khoán, tiền điện tử và các công cụ khác.

Cơ Chế Hoạt Động: Long Và Short

Hợp đồng tương lai ở Việt Nam hoạt động trên hai vị thế cơ bản:

Vị Thế Mua (Long): Bạn đồng ý mua tài sản tại giá đã thỏa thuận khi hợp đồng đáo hạn. Nếu giá thực tế cao hơn, bạn lãi; nếu thấp hơn, bạn lỗ.

Vị Thế Bán Khống (Short): Bạn đồng ý bán tài sản tại giá đã thỏa thuận khi hợp đồng đáo hạn. Nếu giá giảm, bạn lãi; nếu giá tăng, bạn lỗ.

Hãy xem một ví dụ cụ thể với dầu Brent (UKOIL):

• Tài sản: Brent oil
• Ngày đáo hạn: 31/10/2020
• Khối lượng: 1000 Barrel
• Giá hợp đồng: $43/Barrel

Nếu bạn dự đoán giá sẽ tăng và mở Long, sau đó giá tăng lên $44 vào ngày 20/10/2020, bạn có thể bán lại hợp đồng và thu về lợi nhuận $1,000.

Ngược lại, nếu bạn Short và giá giảm xuống $42, bạn mua lại hợp đồng trước ngày đáo hạn với mức giá thấp hơn, vôi lãi $1,000.

Đặc Thù Của Hợp Đồng Tương Lai Ở Việt Nam

Tính Chuẩn Hoá: Mỗi hợp đồng tương lai ở Việt Nam được chuẩn hoá hoàn toàn về tài sản giao dịch, khối lượng, mức giá và ngày đáo hạn. Điều này đảm bảo tính minh bạch và dễ so sánh.

Niêm Yết Chính Thức: Hợp đồng tương lai được niêm yết trên sở giao dịch phái sinh, được bảo lãnh bởi cơ quan chức năng, giảm rủi ro mặc định của đối tác.

Yêu Cầu Ký Quỹ: Để bảo vệ quyền lợi cả hai bên, nhà đầu tư phải nộp ký quỹ ban đầu (margin). Lợi lỗ được kết toán hàng ngày dựa trên giá thị trường. Nếu tài khoản giảm dưới mức ký quỹ tối thiểu, bạn sẽ bị gọi ký quỹ bổ sung.

Đòn Bẩy Tài Chính: Đây là yếu tố hấp dẫn nhất. Bạn chỉ cần nộp một phần nhỏ giá trị hợp đồng (ví dụ 5-10%) để giao dịch toàn bộ giá trị. Điều này có thể tăng lợi nhuận 4-5 lần so với biến động thực tế của giá tài sản, nhưng cũng phóng đại tổn thất tương ứng.

Những Rủi Ro Tiềm Ẩn

Rủi Ro Từ Đòn Bẩy: Nếu sử dụng đòn bẩy 1:10 và giá biến động 5% ngược hướng dự đoán của bạn, bạn đã mất 50% vốn ký quỹ. Đòn bẩy càng cao, rủi ro càng lớn.

Bù Trừ Hàng Ngày: Lãi lỗ được kết toán mỗi ngày. Nếu thị trường biến động mạnh theo hướng không thuận lợi, bạn phải ghi nhận lỗ ngay lập tức. Thiếu ký quỹ bổ sung có thể dẫn đến việc vị thế bị đóng buộc.

Rủi Ro Đầu Cơ: Hợp đồng tương lai không tạo ra giá trị thực tế nào (không giống cổ phiếu có cổ tức hay bond có lãi suất). Giá chỉ biến động dựa trên tâm lý thị trường. Với khả năng dễ dàng mở/đóng vị thế, nó trở thành công cụ đầu cơ nguy hiểm cho những nhà đầu tư thiếu kỷ luật.

Hợp Đồng Tương Lai Ở Việt Nam Vs CFD: Lựa Chọn Nào?

CFD (Contract For Difference) cũng là công cụ phái sinh cho phép giao dịch nhiều tài sản như vàng, chứng khoán, ngoại hối, bitcoin mà không cần sở hữu thực sự. Dưới đây là so sánh chi tiết:

Ưu Điểm CFD:

• Đòn bẩy rất cao, cần ít vốn hơn
• Giao dịch cả chiều Long và Short linh hoạt
• Không bị giới hạn ngày đáo hạn
• Quy mô hợp đồng nhỏ phù hợp vốn bé

Nhược Điểm CFD:

• Đầu cơ cao, rủi ro mất toàn bộ vốn nhanh
• Không được niêm yết chính thức, rủi ro mặc định của nhà môi giới
• Yêu cầu theo dõi thị trường 24/7

Ưu Điểm Hợp Đồng Tương Lai:

• Được niêm yết chính thức, bảo lãnh bởi sở chứng khoán
• Có ý nghĩa phòng ngừa rủi ro thực sự cho các doanh nghiệp
• Quy mô lớn, phù hợp nhà đầu tư tổ chức

Nhược Điểm Hợp Đồng Tương Lai:

• Yêu cầu vốn ban đầu cao để tham gia
• Hợp đồng có thời hạn, phải dự đoán chính xác trong khoảng thời gian quy định
• Phải thanh toán phí quản lý, môi giới cho bên thứ ba

Lựa Chọn Công Cụ Phù Hợp

Nếu bạn là nhà đầu tư bán lẻ Việt Nam với vốn nhỏ, sẵn sàng chấp nhận rủi ro cao và muốn giao dịch ngắn hạn, CFD là lựa chọn linh hoạt hơn.

Ngược lại, nếu bạn là tổ chức lớn hoặc nhà đầu tư có ý định thực sự mua bán hàng hóa/chứng khoán và muốn bảo vệ rủi ro, hợp đồng tương lai ở Việt Nam là công cụ chính thức, an toàn và hiệu quả hơn.

Kết Luận

Hợp đồng tương lai ở Việt Nam đã không còn là công cụ xa lạ. Với sự phát triển của thị trường phái sinh, ngày càng nhiều nhà đầu tư nhận ra giá trị của nó—vừa là công cụ quản trị rủi ro cho doanh nghiệp, vừa là cơ hội sinh lời cho các nhà đầu tư kỳ cựu. Tuy nhiên, thành công không đến từ công cụ mà từ kiến thức, kỷ luật và khả năng quản lý rủi ro của chính bạn. Hãy học kỹ, bắt đầu nhỏ, và không bao giờ quên rằng đòn bẩy là con dao hai lưỡi.