Từ A đến Z: Nắm Vững Kiến Thức Chứng Khoán Cho Tân Nhà Đầu Tư

Tại Sao Phải Học Kiến Thức Chứng Khoán?

Những năm gần đây, thị trường chứng khoán phát triển nhanh chóng và trở thành lựa chọn đầu tư hấp dẫn của hàng triệu người. Khi sản xuất và thương mại gặp khó khăn, rất nhiều nhà đầu tư đã chuyển hướng sang giao dịch chứng khoán để tìm kiếm cơ hội sinh lợi. Để tham gia thị trường này một cách thông minh, các tân nhà đầu tư (F0) cần hiểu rõ luật chơi và nắm vững kiến thức chứng khoán cơ bản. Bài viết này sẽ giúp bạn làm quen với những khái niệm nền tảng, từ đó xây dựng chiến lược giao dịch phù hợp.

Chứng Khoán Là Gì?

Theo Luật Chứng Khoán số 70/2006/QH1, chứng khoán là giấy tờ hoặc bằng chứng xác nhận quyền và lợi ích hợp pháp của người sở hữu đối với tài sản hoặc phần vốn được phát hành bởi một tổ chức nào đó.

Kiến thức chứng khoán bắt đầu từ việc hiểu các loại chứng khoán chính:

Cổ phiếu: Đây là loại chứng khoán phổ biến nhất. Cổ phiếu xác nhận quyền sở hữu một phần vốn của công ty. Có hai loại chính: cổ phiếu phổ thông (liên kết với kết quả kinh doanh, cổ tức không cố định) và cổ phiếu ưu đãi (cổ tức cố định, quyền biểu quyết hạn chế). Cổ phiếu có thể ở dạng giấy hoặc điện tử.

Trái phiếu: Đây là chứng chỉ nợ, xác nhận quyền nhận lãi và thanh toán gốc từ người phát hành (công ty, tổ chức hay chính phủ). Nhà đầu tư mua trái phiếu sẽ được hưởng lãi cố định, không phụ thuộc vào kết quả kinh doanh.

Chứng chỉ quỹ: Là bằng chứng sở hữu khi bạn góp vốn vào một quỹ đầu tư chung. Quỹ này tập hợp vốn của nhiều nhà đầu tư để cùng đầu tư vào chứng khoán hoặc tài sản khác.

Chứng khoán phái sinh: Đây là hợp đồng với giá trị phụ thuộc vào tài sản cơ sở (cổ phiếu, chỉ số). Bao gồm hợp đồng quyền chọn, hợp đồng tương lai, hợp đồng kỳ hạn.

Chứng quyền: Chứng khoán có tài sản đảm bảo cho phép nhà đầu tư mua chứng khoán cơ sở với giá xác định tại ngày đáo hạn.

Quyền mua cổ phần: Được phát hành để ưu tiên cho cổ đông hiện tại quyền mua cổ phiếu mới với giá thấp hơn thị trường.

Chứng chỉ lưu ký: Được tạo ra khi cổ phiếu của công ty nước ngoài được ký gửi tại ngân hàng lưu ký.

Thị Trường Chứng Khoán Hoạt Động Như Thế Nào?

Khái Niệm Cơ Bản

Thị trường chứng khoán (sàn chứng khoán) là nơi các nhà đầu tư giao dịch mua bán các sản phẩm chứng khoán thông qua sở giao dịch hoặc công ty môi giới.

Kiến thức chứng khoán cần biết rằng thị trường chia thành hai loại:

• Thị trường sơ cấp: Nơi phát hành chứng khoán lần đầu, các tổ chức huy động vốn mới
• Thị trường thứ cấp: Nơi các nhà đầu tư giao dịch chứng khoán đã phát hành, quyền sở hữu được chuyển đổi

Vai Trò Quan Trọng

Thị trường chứng khoán đóng vai trò then chốt với nền kinh tế:

• Thúc đẩy phát triển công ty cổ phần qua công khai thông tin, định giá, và huy động vốn
• Giúp nhà đầu tư đánh giá hoạt động và sức khỏe tài chính doanh nghiệp
• Mang tính thanh khoản cao, tạo điều kiện giao dịch dễ dàng
• Hỗ trợ chính phủ và doanh nghiệp thu hút vốn nước ngoài

Các Khái Niệm Và Thuật Ngữ Quan Trọng

Thuật Ngữ Thị Trường

Để nắm vững kiến thức chứng khoán, bạn cần biết:

• Công ty niêm yết: Công ty phát hành cổ phiếu ra sàn giao dịch
• IPO (Initial Public Offering): Phát hành chứng khoán lần đầu
• Vốn hóa: Tổng giá trị công ty (giá cổ phiếu × số lượng cổ phiếu đang lưu hành)
• Giá chào mua: Giá niêm yết của cổ phiếu phát hành lần đầu
• Danh mục chứng khoán: Tập hợp tất cả mã cổ phiếu trong tài khoản của bạn
• Lợi suất hay tỷ suất lợi nhuận: Lợi nhuận nhận được từ cổ tức
• Báo cáo thường niên: Thông tin tài chính công bố hàng năm
• Hệ số Alpha: Tỷ suất sinh lợi sau khi điều chỉnh rủi ro
• Hệ số Beta: Thước đo rủi ro của cổ phiếu
• Price to Book Ratio (P/B): So sánh giá thị trường và giá sổ sách
• Tỷ lệ cổ tức: Mối quan hệ giữa cổ tức nhận được và giá cổ phiếu mua vào

Lệnh Giao Dịch Cơ Bản

Khi giao dịch, bạn sẽ sử dụng các lệnh khác nhau:

• Lệnh LO (Limit Order): Mua/bán với mức giá xác định hoặc tốt hơn
• Lệnh MP (Market Price): Mua ở mức giá bán thấp nhất hoặc bán ở mức giá cao nhất hiện tại
• Lệnh ATO: Giao dịch tại giá mở cửa (chỉ sàn TPHCM, trước 9h15)
• Lệnh ATC: Giao dịch tại giá đóng cửa (cả sàn Hà Nội và TPHCM, 14h45)
• Lệnh PLO: Mua/bán tại mức giá đóng cửa sau ATC (chỉ sàn Hà Nội)

Các thuật ngữ giao dịch khác:

• Break: Giá vượt qua mức kháng cự đáng kể
• Giá khớp lệnh: Giá thực tế giao dịch được
• Long (Đánh lên): Dự đoán giá sẽ tăng
• Short (Đánh xuống): Dự đoán giá sẽ giảm
• Lọc cổ phiếu: Sử dụng tiêu chí để tìm mã phù hợp
• Biên an toàn: Khoảng chênh lệch giữa giá thị trường và giá trị nội tại

Giá Và Cách Đọc

Bạn cần hiểu rõ các loại giá:

• Mệnh giá: Số tiền ghi trên chứng khoán khi phát hành
• Thị giá: Giá mua/bán trên sàn giao dịch
• Giá niêm yết: Giá trong phiên giao dịch đầu tiên
• Giá mở cửa: Giá đóng cửa của phiên trước
• Giá sàn/trần: Giá thấp nhất/cao nhất trong ngày
• Ngày thanh toán (T+3): 3 ngày sau khi khớp lệnh, tiền hoặc chứng khoán mới về tài khoản

Cách đọc bảng giá: Màu xanh = giá tăng, màu đỏ = giá giảm, màu vàng = giá không đổi (so với giá tham chiếu)

Những Khái Niệm Giao Dịch Cần Nắm

• Index (Chỉ số): Thống kê từ danh sách cổ phiếu theo tỷ lệ nhất định. Vnindex đại diện toàn bộ sàn HOSE, Vn30 là 30 mã có vốn hóa hàng đầu
• Margin: Giao dịch ký quỹ, vay tiền từ công ty chứng khoán để mua cổ phiếu
• Khối lượng giao dịch: Số lượng chứng khoán giao dịch trong khoảng thời gian (ví dụ một ngày)
• Bán khống: Bán chứng khoán mà bạn không sở hữu bằng cách mượn từ người khác
• Dao động giá: Trên HOSE là ±7%, trên HNX là ±10% so với giá tham chiếu

Các Bên Tham Gia Thị Trường

• Nhà phát hành: Phát hành chứng khoán để huy động vốn
• Nhà đầu tư cá nhân: Người có vốn tham gia giao dịch để kiếm thêm thu nhập
• Nhà đầu tư tổ chức: Các công ty đầu tư, bảo hiểm, tài chính, ngân hàng giao dịch với khối lượng vốn lớn
• Công ty chứng khoán: Hỗ trợ quản lý, tư vấn, môi giới, bảo lãnh
• Các tổ chức liên quan: Ủy ban chứng khoán, sở giao dịch, công ty đánh giá tín dụng

Nguyên Tắc Hoạt Động

Thị trường chứng khoán tuân theo 5 nguyên tắc cơ bản:

1. Cạnh tranh: Nhà phát hành cạnh tranh bán chứng khoán, nhà đầu tư cạnh tranh mua với giá tốt
2. Công bằng: Mọi người tuân thủ quy định chung, không có ưu đãi riêng
3. Công khai: Nhà phát hành phải công bố thông tin đầy đủ và thường xuyên
4. Trung gian: Giao dịch giữa nhà đầu tư và nhà phát hành qua công ty chứng khoán trung gian
5. Tập trung: Giao dịch chỉ diễn ra trên sở giao dịch, được các cơ quan nhà nước giám sát

Thời Gian Giao Dịch

Ba sàn giao dịch Hồ Chí Minh (HOSE), Hà Nội (HNX) và UPCOM hoạt động trong khung giờ:

• Sáng: 9h00 - 11h30
• Chiều: 13h00 - 15h00
• Các ngày từ thứ 2 đến thứ 6 (không tính tuần lễ và lễ tết)

Cách Thực Hiện Giao Dịch

Mở Tài Khoản Chứng Khoán

Trước khi giao dịch, bạn cần:

1. Chọn công ty chứng khoán uy tín với phí hợp lý
2. Lưu ý tỷ lệ margin và lãi suất vay margin
3. Mở tài khoản trực tiếp tại công ty chứng khoán, ngân hàng hoặc qua công ty môi giới

Thông tin cần cung cấp: Địa chỉ thường trú, email, số điện thoại, tài khoản ngân hàng

Quy trình sau khi mở tài khoản:

• Công ty cấp số tài khoản
• Hướng dẫn nạp tiền vào tài khoản
• Tối thiểu 500,000 đồng là có thể bắt đầu giao dịch

Hai Cách Đặt Lệnh

• Tự đặt lệnh trên phần mềm giao dịch
• Đặt lệnh thông qua môi giới

Những Lưu Ý Quan Trọng Khi Giao Dịch

Về sàn giao dịch:

• Việt Nam có 3 sàn chính: HOSE (Hồ Chí Minh), HNX (Hà Nội), UPCOM (công ty chưa niêm yết)
• Ngoài ra có nhiều sàn quốc tế hoạt động tại Việt Nam
• Luôn chọn sàn uy tín, hoạt động lâu năm, được quản lý bởi cơ quan chứng khoán trong nước hoặc quốc tế (ASIC, FCA, SEC, CySEC)

Về kỹ năng giao dịch:

• Tân nhà đầu tư nên nắm vững 3 lệnh cơ bản: ATO, ATC, LO
• Sau đó có thể học các lệnh nâng cao: MP, MTL, MOK, MAK…

Bước Tiếp Theo

Để thành công trong giao dịch chứng khoán, hãy nhớ rằng:

• Kiến thức chứng khoán là nền tảng không thể thiếu
• Học hỏi từ kinh nghiệm và theo dõi biến động thị trường
• Bắt đầu từ nhỏ, quản lý rủi ro hợp lý
• Không ngừng cập nhật thông tin và phát triển kỹ năng

Chúc bạn thành công trong hành trình giao dịch chứng khoán!