Hiểu rõ về Chơi Phái sinh: Định nghĩa, Chiến lược và Các Ví dụ Thực tế

Phái sinh là gì? Những điều cơ bản bạn cần biết

Chứng khoán phái sinh hay còn gọi là công cụ phái sinh (derivatives) đã tồn tại lâu hơn chúng ta tưởng. Nhìn lại lịch sử, những hợp đồng tương lai đơn nguyên đã xuất hiện từ thế kỷ thứ hai trước Công nguyên tại các thành phố cổ đại Mesopotamia. Tuy nhiên, công cụ tài chính này chỉ thực sự bùng nổ từ thập niên 1970, khi các mô hình định giá tiên tiến được phát triển, tạo nên bước ngoặt cho sự phát triển của toàn bộ thị trường phái sinh. Ngày hôm nay, không thể hình dung hệ thống tài chính hiện đại mà không có sự hiện diện của chứng khoán phái sinh.

Vậy chơi phái sinh là gì? Bản chất của nó là một thỏa thuận tài chính có giá trị phụ thuộc hoàn toàn vào biến động của một tài sản gốc nào đó. Tài sản gốc này có thể là các hàng hóa (dầu thô, vàng, bạc, các sản phẩm nông nghiệp), hoặc có thể là các công cụ tài chính (cổ phiếu, trái phiếu, chỉ số thị trường, lãi suất). Khi tài sản gốc biến động, giá trị của công cụ phái sinh liên quan cũng thay đổi theo, điều này làm cho việc định giá chứng khoán phái sinh trở nên phức tạp hơn so với các công cụ tài chính thông thường.

Các dạng chứng khoán phái sinh phổ biến

Thị trường phái sinh có nhiều loại công cụ khác nhau, mỗi loại đều có các đặc tính riêng biệt. Dưới đây là bốn loại chính:

Hợp đồng kỳ hạn (Forward): Đây là thỏa thuận riêng tư giữa hai bên để mua bán một lượng tài sản nhất định ở một mức giá xác định, thực hiện vào một thời điểm trong tương lai. Các đặc điểm bao gồm: thanh toán diễn ra theo lịch trình thỏa thuận, không có tổ chức trung gian, và không có phí giao dịch.

Hợp đồng tương lai (Future): Về bản chất, đây là phiên bản chuẩn hóa của hợp đồng kỳ hạn, được niêm yết và giao dịch trên các sàn chứng khoán chính thức. Các hợp đồng này có tính thanh khoản cao hơn, giá được điều chỉnh hàng ngày theo thị trường, và cả hai bên phải nộp ký quỹ để đảm bảo khả năng thanh toán.

Hợp đồng quyền chọn (Option): Đây là công cụ độc nhất vô nhị cho phép chủ sở hữu nó có quyền (nhưng không bắt buộc) mua hoặc bán một tài sản ở mức giá đã định trước trong một khoảng thời gian nhất định. Quyền chọn được coi là công cụ hiện đại nhất trong các hợp đồng phái sinh.

Hợp đồng hoán đổi (Swap): Đây là giao dịch giữa hai bên bao gồm việc trao đổi các dòng tiền tương ứng, được tính toán dựa trên các nguyên tắc nhất định. Các hợp đồng này thường được giao dịch ngoài các thị trường tập trung.

Hai kênh chính để giao dịch phái sinh

Nhà đầu tư có thể tiếp cận chứng khoán phái sinh qua hai con đường khác nhau:

Giao dịch trên sàn OTC (phi tập trung): Các công cụ phái sinh OTC là những hợp đồng được thực hiện trực tiếp giữa hai bên mà không qua sự kiểm soát của bên thứ ba. Ưu điểm là chi phí thấp hơn do không có trung gian, nhưng nhược điểm là có rủi ro đối tác không thực hiện hợp đồng.

Giao dịch trên sàn được điều tiết: Các chứng khoán phái sinh ở đây phải thông qua quy trình thẩm định trước khi được niêm yết. Mặc dù chi phí giao dịch cao hơn, nhưng quyền và nghĩa vụ của các bên được bảo vệ hoàn toàn.

Công cụ phái sinh được sử dụng rộng rãi nhất

CFD (Hợp đồng chênh lệch): Đây là thỏa thuận giữa nhà giao dịch và môi giới để trả chênh lệch giá của một tài sản từ thời điểm mở vị thế đến khi đóng vị thế. CFD là công cụ đáng tin cậy trên sàn OTC vì nó hoạt động như một hợp đồng trực tiếp. Một số đặc điểm:

• Hợp đồng không có ngày hết hạn, có thể đóng vị thế bất kỳ lúc nào
• Áp dụng cho hơn 3000 loại hàng hóa
• Sử dụng đòn bẩy cao, cho phép giao dịch với vốn thấp
• Chi phí giao dịch tương đối thấp

Quyền chọn: Cung cấp cho nhà giao dịch quyền (không phải nghĩa vụ) mua hoặc bán tài sản ở mức giá xác định trong khung thời gian nhất định. Một số đặc điểm:

• Hợp đồng có thời hạn xác định
• Chỉ các tài sản được điều tiết mới có quyền chọn
• Quy mô giao dịch lớn với mức phí cao hơn CFD
• Giá phức tạp hơn, yêu cầu công thức định giá tài sản

Quy trình bắt đầu giao dịch phái sinh

Để tham gia thị trường phái sinh, nhà đầu tư cần tuân theo các bước sau:

Bước 1 - Mở tài khoản giao dịch: Chọn một sàn giao dịch uy tín và đáng tin cậy. Đây là bước quan trọng để tránh các rủi ro từ bên còn lại không thực hiện hợp đồng.

Bước 2 - Nộp tiền ký quỹ: Số tiền cần nộp phụ thuộc vào loại hàng hóa bạn muốn giao dịch và mức đòn bẩy bạn lựa chọn.

Bước 3 - Thực hiện giao dịch: Sau khi nộp đủ tiền ký quỹ, bạn có thể đặt lệnh Long hoặc Short dựa trên dự đoán của mình về thị trường, sử dụng ứng dụng di động hoặc giao diện web.

Bước 4 - Quản lý vị thế: Theo dõi thị trường, chốt lời khi có lợi nhuận hoặc cắt lỗ để giới hạn tổn thất.

Ví dụ thực tế: Kiếm tiền từ biến động giá vàng

Hãy tưởng tượng một kịch bản cụ thể. Hiện tại giá vàng đang ở mức cao điểm $1683 mỗi ounce. Dựa trên phân tích và kinh nghiệm, bạn tin rằng giá sẽ suy giảm mạnh khi tình hình kinh tế ổn định trở lại. Bạn muốn kiếm lợi từ sự biến động này mà không cần sở hữu vàng thật, nên bạn quyết định giao dịch CFD vàng.

Chiến lược: Bạn mở vị thế Short (bán) ở mức $1683/oz. Khi giá thực sự giảm xuống $1660/oz, bạn đóng vị thế bằng cách mua lại. Lợi nhuận của bạn là $23 mỗi ounce.

Tác động của đòn bẩy: Nếu bạn sử dụng đòn bẩy 1:30:

• Vốn ban đầu cần thiết chỉ $56.1 thay vì $1683
• Khi giá giảm $23, lợi nhuận của bạn là 41% trên vốn ban đầu
• Nhưng nếu giá tăng lên $1700, bạn mất 30% vốn ban đầu

Nếu không sử dụng đòn bẩy:

• Vốn cần thiết là $1683
• Khi giá giảm $23, lợi nhuận chỉ 1.36%
• Khi giá tăng $17, tổn thất chỉ 1%

Ví dụ này cho thấy đòn bẩy có thể nhân lên cả lợi nhuận lẫn tổn thất.

Lợi ích của thị trường phái sinh

Phái sinh đã trở thành một thành phần không thể thiếu của tài chính hiện đại vì nhiều lý do:

Quản lý rủi ro: Công cụ phái sinh cho phép nhà đầu tư mua tài sản có giá di chuyển ngược với vị thế hiện tại, từ đó bù đắp tổn thất. Đây chính là mục đích ban đầu của việc phát triển công cụ này.

Hỗ trợ định giá: Giá giao ngay của hợp đồng tương lai có thể phục vụ như một tham chiếu tốt cho giá thị trường của hàng hóa.

Tăng hiệu quả thị trường: Bằng cách sử dụng phái sinh, người ta có thể nhân bản các khoản thanh toán khác nhau. Điều này tạo áp lực để giá của tài sản gốc và phái sinh liên quan luôn ở trạng thái cân bằng, loại bỏ cơ hội chênh lệch giá.

Tiếp cận các hình thức tài chính phức tạp: Các công ty có thể sử dụng swap lãi suất để đạt được tỷ lệ lãi suất thuận lợi hơn so với vay trực tiếp.

Những rủi ro cần cân nhắc

Giống như bất kỳ sản phẩm tài chính nào, giao dịch phái sinh cũng tiềm ẩn các nguy hiểm:

Volatility cao: Chứng khoán phái sinh có tính biến động lớn, có khả năng gây ra tổn thất đáng kể. Cấu trúc phức tạp của các hợp đồng làm cho việc định giá rất khó khăn, đôi khi thậm chí không thể.

Tính chất đầu cơ: Do mức rủi ro cao, giá phái sinh khó dự đoán. Đầu cơ bất cẩn có thể dẫn đến tổn thất lớn.

Rủi ro đối tác (với OTC): Nếu giao dịch trên sàn phi tập trung, bạn phải chịu rủi ro bên còn lại không thực hiện hợp đồng khi đến hạn.

Ai nên tham gia giao dịch phái sinh?

Chứng khoán phái sinh phục vụ các nhóm người khác nhau:

Doanh nghiệp khai thác: Các công ty khai thác hàng hóa (dầu, vàng, Bitcoin) có thể khóa giá bằng hợp đồng tương lai hoặc swap để phòng chống biến động giá.

Các quỹ đầu tư: Quỹ phòng hộ và công ty thương mại sử dụng phái sinh để tận dụng đòn bẩy, bảo vệ danh mục hoặc nâng cao lợi suất.

Nhà giao dịch cá nhân: Những người giao dịch độc lập sử dụng phái sinh để đầu cơ và tối đa hóa lợi nhuận thông qua đòn bẩy.

Chứng khoán phái sinh là một công cụ mạnh mẽ, nhưng đòi hỏi kiến thức và kỷ luật để sử dụng hiệu quả và an toàn.