Trái Phiếu (Bonds) Là Gì? Hướng Dẫn Toàn Diện Cho Nhà Đầu Tư Việt Nam

Tại Sao Lại Cần Tìm Hiểu Về Trái Phiếu?

Trong thế giới đầu tư, ngoài cổ phiếu ra, trái phiếu lại là một công cụ tài chính đáng chú ý nhưng ít ai chú tâm. Thị trường trái phiếu doanh nghiệp tại Việt Nam đã chứng kiến sự tăng trưởng ấn tượng với mức bình quân 35%/năm trong giai đoạn 2016-2020. Tuy nhiên, vẫn có rất nhiều nhà đầu tư mới lúng túng khi phải lựa chọn giữa trái phiếu hay cổ phiếu, hoặc thậm chí không biết mình nên bắt đầu từ đâu.

Sự bối rối này là hoàn toàn bình thường. Để giúp bạn hiểu rõ hơn, bài viết này sẽ hướng dẫn bạn những kiến thức nền tảng về bonds cũng như cách để bắt đầu hành trình đầu tư trái phiếu tại Việt Nam.

Trái Phiếu Là Gì? Định Nghĩa Và Đặc Điểm Cơ Bản

Bonds (trái phiếu) về bản chất là một loại chứng khoán nợ, khác biệt cơ bản so với cổ phiếu. Khi bạn mua trái phiếu, bạn thực chất đang cho tổ chức phát hành (có thể là chính phủ hoặc doanh nghiệp) một khoản tiền vay. Để đổi lấy, họ cam kết sẽ trả lãi định kỳ cho bạn theo một mức lãi suất nhất định, và cuối cùng sẽ hoàn trả toàn bộ số tiền gốc khi khoảng thời gian đầu tư kết thúc.

Nói cách khác, nếu bạn mua trái phiếu, bạn sẽ trở thành chủ nợ của công ty hoặc chính phủ phát hành, chứ không phải là cổ đông.

Trái phiếu có ba đặc điểm chính:

• Có thời hạn xác định và lãi suất cố định hoặc thả nổi: Mỗi trái phiếu đều ghi rõ thời gian đáo hạn và mức lãi suất mà bạn sẽ nhận
• Có thể phát hành dưới nhiều hình thức: Giấy chứng chỉ, bút toán điện tử, hoặc dữ liệu số hoá
• Kết hợp giữa tính sinh lời, rủi ro và thanh khoản: Mặc dù rủi ro thấp hơn cổ phiếu, nhưng trái phiếu vẫn có những yếu tố rủi ro nhất định

Hai Loại Trái Phiếu Phổ Biến Tại Việt Nam

Trái Phiếu Chính Phủ: An Toàn Cao, Lãi Suất Ổn Định

Trái phiếu chính phủ là những bonds do Nhà nước phát hành với mục đích bù đắp thiếu hụt ngân sách hoặc tài trợ cho các dự án công cộng. Chúng có độ an toàn rất cao vì được Nhà nước bảo lãnh, và thường có mức lãi suất cố định. Kỳ hạn của trái phiếu chính phủ thường dài hơn, từ 5-30 năm tùy loại.

Rủi ro của loại trái phiếu này gần như không đáng kể, nhưng mặt trái là lãi suất thường không cao lắm.

Trái Phiếu Doanh Nghiệp: Linh Hoạt Hơn, Lãi Suất Cao Hơn, Nhưng Có Rủi ro

Trái phiếu doanh nghiệp được các công ty, tập đoàn phát hành để huy động vốn cho hoạt động kinh doanh hoặc giải quyết vấn đề tài chính. Lãi suất có thể cố định hoặc thả nổi, kỳ hạn ngắn hơn (1-3 năm), giúp nhà đầu tư có tính linh hoạt cao hơn. Tuy nhiên, khả năng vỡ nợ tồn tại, và mức lãi suất thường phản ánh mức rủi ro này.

Ngoài ra, một số trái phiếu doanh nghiệp có khả năng chuyển đổi thành cổ phiếu, mang lại cơ hội tăng giá vốn bổ sung.

So Sánh: Trái Phiếu, Cổ Phiếu, Và Cổ Phiếu Nước Ngoài

Để hiểu rõ vị trí của trái phiếu trong bối cảnh đầu tư tổng thể, hãy xem xét ba công cụ này:

Trái phiếu là chứng khoán nợ với lợi tức cố định, thời hạn xác định, rủi ro thấp. Bạn chỉ kiếm lợi nhuận khi trái phiếu tăng giá hoặc nhận coupon (lãi định kỳ). Vốn đầu tư ban đầu khá cao (ít nhất 100 triệu đồng nếu đầu tư trực tiếp), nhưng đòn bẩy tài chính rất thấp. Điều kiện mua rất đơn giản: chỉ cần một tài khoản tại công ty chứng khoán như VPS, MBS, Vndirect, hoặc SSI.

Cổ phiếu là chứng khoán vốn, đại diện cho quyền sở hữu một phần công ty. Lợi nhuận đến từ cổ tức hoặc lợi tức từ biến động giá. Vốn ban đầu cũng cao, nhưng cơ hội lợi nhuận lớn hơn rất nhiều so với trái phiếu. Giống như trái phiếu, bạn mua cổ phiếu qua các công ty chứng khoán trong nước.

Cổ phiếu nước ngoài (như Apple, Facebook, Google) có vốn đầu tư rất thấp nhờ vào đòn bẩy cao (1:20 hoặc hơn), cho phép bạn kiếm lợi nhuận cả khi giá lên và khi giá xuống, và có khả năng lợi tức 2 chiều. Tuy nhiên, rủi ro cũng cao tương ứng.

Kết luận: Nếu bạn là nhà đầu tư mới với vốn nhàn rỗi, muốn an toàn, thì trái phiếu chính phủ hoặc ngân hàng là lựa chọn tốt. Nếu bạn muốn lợi nhuận cao hơn và sẵn sàng chấp nhận rủi ro, trái phiếu doanh nghiệp hoặc cổ phiếu là hợp lý hơn.

Các Loại Trái Phiếu Khác Nhau

Phân Loại Theo Lãi Suất

Trái phiếu với lãi suất cố định mang lại sự chắc chắn: bạn biết chính xác số tiền sẽ nhận hàng kỳ. Loại trái phiếu với lãi suất thả nổi có mức coupon thay đổi theo thị trường, phù hợp khi bạn dự đoán lãi suất sẽ tăng. Còn trái phiếu lãi suất 0% không trả lãi, nhưng bù lại bạn mua với giá rất thấp so với mệnh giá, có lợi nhuận khi đáo hạn.

Phân Loại Theo Đảm Bảo

Trái phiếu đảm bảo được bảo chứng bằng tài sản thực, giúp giảm rủi ro. Nếu phát hành thất bại, bạn có quyền thu giữ tài sản đó. Trái phiếu không đảm bảo chỉ dựa vào uy tín của tổ chức phát hành.

Các Loại Đặc Biệt

Trái phiếu có thể chuyển đổi cho phép bạn chuyển thành cổ phiếu của công ty, khi giá cổ phiếu tăng. Trái phiếu có quyền mua cổ phiếu tặng kèm quyền mua cổ phiếu với giá cố định. Trái phiếu có thể mua lại cho phát hành quyền mua lại trước thời hạn.

Điều Kiện Để Bắt Đầu Đầu Tư Trái Phiếu

Bước đầu tiên rất đơn giản: mở tài khoản tại một công ty chứng khoán ở Việt Nam. Những công ty chứng khoán lớn và uy tín như VPS, MBS, Vndirect, SSI đều cung cấp dịch vụ mua bán trái phiếu. Quá trình mở tài khoản và xác minh thông tin cá nhân chỉ mất vài phút.

Sau khi có tài khoản, bạn có thể lựa chọn hai cách đầu tư:

Đầu tư trực tiếp: Bạn ký hợp đồng mua trái phiếu với tổ chức phát hành, chuyển tiền, nhận giấy chứng nhận quyền sở hữu, và cuối cùng nhận tiền lãi khi đáo hạn. Chi phí bao gồm thuế thu nhập cá nhân, phí chuyển nhượng (liên quan đến hợp đồng, in giấy), và phí chuyển tiền. Vốn cần đầu tư trung bình khoảng 100 triệu đồng.

Đầu tư qua quỹ: Bạn mở tài khoản giao dịch, đăng ký mua chứng chỉ quỹ, đặt lệnh mua bán theo quy định, và có quyền nắm giữ hoặc giao dịch tùy nhu cầu. Chi phí gồm thuế thu nhập cá nhân, phí chuyển nhượng khi giao dịch, phí quản lý quỹ hàng năm, và phí phạt nếu bán trước hạn. Vốn đầu tư thấp hơn, chỉ cần 5-10 triệu đồng là có thể tham gia.

Những Thuật Ngữ Quan Trọng Cần Biết

Ngày phát hành: Ngày trái phiếu bắt đầu lưu hành và tính lãi.

Ngày đáo hạn: Ngày trái phiếu đến hạn thanh toán, bạn nhận lại vốn gốc.

Coupon: Lãi suất mà tổ chức phát hành cam kết trả cho bạn tại các kỳ trả lãi.

Mệnh giá: Căn cứ để tính coupon, thường là 100.000 đồng hoặc 1.000.000 đồng tại Việt Nam.

Kỳ trả lãi: Số lần trong một năm mà bạn nhận coupon (thường là 1, 2, hoặc 4 lần).

NAV (Net Asset Value): Giá trị tài sản ước tính hiện tại của quỹ mở, được tính bằng tổng giá trị thị trường của các tài sản trừ đi các khoản nợ.

CAGR: Tỷ suất lợi nhuận trung bình hàng năm, giúp bạn so sánh hiệu suất đầu tư qua các năm.

Tiêu Chí Lựa Chọn Trái Phiếu Phù Hợp

Khi quyết định mua trái phiếu nào, bạn nên cân nhắc những tiêu chí sau:

Chọn tổ chức phát hành uy tín: Ưu tiên trái phiếu của Chính phủ, các ngân hàng lớn (như Vietcombank, Vietinbank, Techcombank, HDbank), hoặc các doanh nghiệp hàng đầu trong ngành. Tìm kiếm những tổ chức công bố thông tin minh bạch.

Đánh giá sức khoẻ tài chính: Chọn các tổ chức có tình hình tài chính minh bạch, lành mạnh, và không có dấu hiệu cảnh báo.

Kiểm tra quản lý công ty: Ban điều hành đáng tin cậy, tập trung vào hoạt động kinh doanh truyền thống, luôn quan tâm đến lợi ích doanh nghiệp dài hạn.

Ưu tiên trái phiếu có đảm bảo: Trái phiếu được bảo chứng bằng tài sản cụ thể giảm rủi ro vỡ nợ.

Kiểm toán bởi công ty lớn: Chọn trái phiếu của các doanh nghiệp được kiểm toán bởi các hãng kiểm toán hàng đầu.

Rủi ro Chính Khi Đầu Tư Trái Phiếu

Mặc dù trái phiếu an toàn hơn cổ phiếu, nhưng không phải không có rủi ro:

Rủi ro tín dụng (rủi ro vỡ nợ): Tổ chức phát hành không có khả năng trả lãi hoặc gốc khi đáo hạn. Những sự kiện rúng động thị trường trái phiếu doanh nghiệp gần đây như Công ty An Đông (Tập đoàn Vạn Thịnh Phát) hay Tập đoàn Tân Hoàng Minh là minh chứng điển hình.

Rủi ro trả trước: Phát hành trả lãi sớm hơn dự kiến, khiến lãi suất bạn nhận bị giảm đáng kể.

Rủi ro lãi suất: Lãi suất thị trường biến động so với dự kiến, ảnh hưởng đến giá trị trái phiếu của bạn.

Những Câu Hỏi Thường Gặp

Nên mua trái phiếu nào? Điều này phụ thuộc vào sở thích rủi ro của bạn. Nếu thích an toàn, chọn trái phiếu chính phủ (lãi suất cố định, khả năng bảo toàn vốn cao). Nếu chấp nhận rủi ro để kiếm lãi cao hơn, chọn trái phiếu doanh nghiệp (lãi suất thả nổi, kỳ hạn ngắn, linh hoạt hơn).

Trái phiếu ngân hàng có an toàn không? Có, rất an toàn. Trái phiếu ngân hàng có tính an toàn cao, uy tín, và được giám sát chặt chẽ. Các ngân hàng lớn như Techcombank, Vietinbank, Vietcombank, HDbank là những lựa chọn an toàn.

Nên đầu tư trái phiếu hay cổ phiếu? Cả hai đều hấp dẫn, nhưng khác nhau. Trái phiếu an toàn, ít rủi ro, lãi suất cố định. Cổ phiếu có tiềm năng lợi nhuận cao hơn nhưng rủi ro cũng cao hơn.

Đầu tư trái phiếu cần bao nhiêu vốn? Nếu đầu tư trực tiếp, cần khoảng 100 triệu đồng. Nếu đầu tư qua quỹ, chỉ cần 5-10 triệu đồng là đủ.

Kết Luận

Thị trường trái phiếu tại Việt Nam đang phát triển mạnh mẽ, mang lại cơ hội cho các nhà đầu tư tìm kiếm công cụ an toàn và sinh lời. Tuy nhiên, để đầu tư hiệu quả, bạn cần nắm vững những thuật ngữ, chỉ số cơ bản, và hiểu rõ các loại rủi ro.

Nếu bạn là nhà đầu tư mới với vốn nhàn rỗi, trái phiếu chính phủ hoặc ngân hàng là điểm khởi đầu tốt. Khi có kiến thức và kinh nghiệm hơn, bạn có thể khám phá trái phiếu doanh nghiệp với lãi suất cao hơn. Hãy lựa chọn thông minh, đánh giá kỹ tổ chức phát hành, và luôn nhớ rằng mỗi khoản đầu tư đều mang theo rủi ro riêng.

Chúc bạn thành công trong hành trình đầu tư trái phiếu!