Hiểu Rõ About Options: Từ Khái Niệm Cơ Bản Đến Chiến Lược Giao Dịch Phái Sinh

Options hay quyền chọn là gì? Nếu bạn đang tìm hiểu về các công cụ giao dịch phái sinh trong thị trường crypto và tài chính, đây chính là một trong những khái niệm quan trọng nhất cần nắm vững. Bài viết này sẽ giúp bạn khám phá chi tiết từ định nghĩa cơ bản cho đến các chiến lược giao dịch thực tế.

Options là gì? Định nghĩa và bản chất của công cụ phái sinh này

Về bản chất, quyền chọn (Options) là những hợp đồng phát sinh cho phép người nắm giữ có quyền – nhưng không phải bắt buộc – để mua hoặc bán một lượng tài sản nhất định với giá xác định vào hoặc trước ngày hết hạn hợp đồng.

Khác với giao dịch truyền thống khi bạn mua Bitcoin hay Ethereum trực tiếp, các hợp đồng Options cho phép bạn dự đoán biến động giá mà không cần sở hữu tài sản thực tế. Điều này mở ra cơ hội kiếm lợi nhuận từ cả thị trường tăng giá lẫn giảm giá.

Ví dụ thực tế: Giả sử Bitcoin đang giao dịch ở mức 45.000 USD. Bạn dự đoán giá sẽ tăng lên 50.000 USD trong tháng tới. Thay vì mua BTC ngay (cần vốn lớn), bạn có thể mua một hợp đồng Options với giá thực hiện 48.000 USD chỉ bằng cách trả một khoản phí nhỏ. Nếu giá BTC thực sự vượt 48.000 USD, bạn kiếm lợi; nếu không, bạn chỉ mất khoản phí đó.

Những đặc điểm nổi bật của Options

1. Công cụ phái sinh với đòn bẩy cao Options cho phép tiếp xúc với tài sản kỳ hạn thực (underlying asset) mà không cần sở hữu nó. Bạn có thể kiểm soát một vị thế lớn với vốn ký quỹ tương đối nhỏ – ví dụ với 1.000 USD, bạn có thể mở vị thế tương đương 100.000 USD nhờ hệ thống leverage 1:100.

2. Sinh lời cả khi thị trường giảm Không giống giao dịch spot (mua và cất giữ), Options cho phép nhà giao dịch lợi nhuận dù giá tài sản sụt giảm. Điều này mở rộng đáng kể cơ hội sinh lời.

3. Rủi ro được xác định từ trước Khoản lỗ tối đa cho người mua Options bằng với phí bảo hiểm (Premium) họ đã trả. Điều này khác biệt so với Futures, nơi lỗ có thể vô hạn.

Các thành phần chính cấu thành một hợp đồng Options

Để giao dịch Options hiệu quả, bạn cần hiểu rõ những yếu tố sau:

Ngày hết hạn (Expiration Date) Đây là ngày cuối cùng bạn có thể thực hiện quyền của mình. Sau ngày này, hợp đồng sẽ hết giá trị. Ví dụ: nếu bạn mở hợp đồng call Options cho Bitcoin với ngày hết hạn là 28/2/2025, bạn chỉ có quyền thực hiện cho đến ngày đó.

Mức giá thực hiện (Strike Price) Đây là mức giá ấn định tại thời điểm ký kết hợp đồng, sẽ cố định suốt thời gian hợp đồng có hiệu lực. Nó không thay đổi dù giá thị trường biến động bao nhiêu.

Loại quyền chọn: Call và Put

• Call Options (Quyền chọn mua): Cấp quyền (không phải bắt buộc) mua tài sản cơ sở ở mức giá đã định. Bạn mua Call khi dự đoán giá sẽ tăng.
• Put Options (Quyền chọn bán): Cấp quyền bán tài sản cơ sở ở mức giá đã định. Bạn mua Put khi kỳ vọng giá sẽ giảm.

Phí bảo hiểm (Premium) Đây là chi phí bạn phải trả để mở hợp đồng. Nếu hợp đồng không được thực hiện, phí này sẽ không được hoàn lại – đó chính là khoản lỗ tối đa của bạn khi mua Options.

Quy mô hợp đồng (Contract Size) Số lượng tài sản cơ sở được quy định cố định cho mỗi hợp đồng. Ví dụ: một hợp đồng Options trên Bitcoin có thể đại diện cho 1 BTC hoặc 0,1 BTC tùy sàn giao dịch.

Chi tiết về Call Options và Put Options

Call Options – Khi bạn dự đoán giá sẽ tăng

Call Options cho phép bạn mua tài sản ở mức giá thực hiện được xác định trước. Chủ sở hữu quyền chọn có toàn quyền quyết định có thực hiện hay không.

Lợi nhuận vs Lỗ:

• Lỗ tối đa = Premium (phí trả)
• Lợi nhuận = vô hạn (về lý thuyết)

Điều này có nghĩa: nếu giá BTC tăng từ 45.000 USD lên 60.000 USD và bạn đã mua Call với strike price 48.000 USD, bạn có thể kiếm lời lớn sau khi trừ phí Premium. Nhưng nếu giá giảm xuống dưới 45.000 USD, bạn chỉ mất khoản phí.

Ba tình trạng Call Options:

• In the Money (ITM): Giá thực hiện < giá thị trường (lợi nhuận tiềm năng)
• At the Money (ATM): Giá thực hiện ≈ giá thị trường (break-even point)
• Out of the Money (OTM): Giá thực hiện > giá thị trường (không có giá trị thực tế)

Put Options – Khi bạn dự đoán giá sẽ giảm

Put Options hoạt động ngược lại: nó cấp quyền bán tài sản ở mức giá xác định. Nếu thị trường giảm, Put Options trở nên có giá trị.

Ví dụ: Bitcoin hiện ở 45.000 USD, bạn lo sợ sẽ giảm. Bạn mua Put với strike price 42.000 USD. Nếu giá thực sự rớt xuống 35.000 USD, bạn vẫn có thể bán ở 42.000 USD – lợi nhuận là sự chênh lệch.

Ba tình trạng Put Options:

• In the Money (ITM): Giá thực hiện > giá thị trường (lợi nhuận)
• At the Money (ATM): Giá thực hiện ≈ giá thị trường
• Out of the Money (OTM): Giá thực hiện < giá thị trường (không lợi)

Bảng so sánh Call vs Put:

Các chiến lược giao dịch Options phổ biến

Covered Call – Kiếm thu nhập từ tài sản đang nắm giữ

Bạn sở hữu một lượng Ethereum và bán quyền chọn mua trên nó. Cách này cho phép bạn thu thêm phí Premium trong khi vẫn giữ Ethereum. Nếu giá không vượt quá strike price, bạn giữ cả ETH lẫn phí. Nếu vượt, bạn phải bán ETH với giá thực hiện.

Long Put – Bảo vệ danh mục khỏi sụt giảm

Bạn sở hữu Bitcoin và mua Put Options như một “bảo hiểm”. Nếu giá BTC rớt, Put Options sẽ bù đắp tổn thất. Đây là chiến lược phòng ngừa rủi ro khi bạn vẫn tin vào tiềm năng dài hạn nhưng lo ngại dao động ngắn hạn.

Married Put – Kết hợp mua tài sản và Put Options

Tương tự Long Put nhưng thực hiện đồng thời: bạn mua cả tài sản cơ sở lẫn Put Options cùng lúc. Chiến lược này phù hợp khi bạn muốn có upside (lợi nhuận nếu tăng) nhưng cần downside protection (bảo vệ khi giảm).

Ưu điểm của giao dịch Options

1. Cơ hội sinh lời trong cả thị trường up và down Không như mua/bán spot asset, Options cho phép bạn kiếm tiền từ cả chiều hướng giá. Put Options khi thị trường giảm, Call Options khi tăng.

2. Quản lý rủi ro rõ ràng Rủi ro của người mua được xác định từ trước = phí Premium. Bạn biết rõ mục tiêu lỗ tối đa trước khi vào giao dịch.

3. Đòn bẩy hiệu quả Kiểm soát vị thế lớn với vốn vay ký quỹ nhỏ. Nếu dự đoán đúng, lợi nhuận có thể ấn tượng.

4. Linh hoạt chiến lược Có hàng chục kết hợp khác nhau của Call, Put, các strike price, expiration date. Bạn có thể thiết kế giao dịch phù hợp với mục tiêu cụ thể.

Nhược điểm và rủi ro cần chú ý

1. Độ phức tạp cao Options không dễ hiểu như mua bán spot. Bạn cần nắm vững khái niệm, tính toán, chiến lược. Nhà đầu tư mới dễ mắc sai lầm nếu chỉ học sơ sài.

2. Chi phí giao dịch đắt Ký quỹ (margin requirement) cho Options thường cao hơn Futures hay spot trading. Phí giao dịch cũng có thể cao, đặc biệt là trên các sàn môi giới đầy đủ dịch vụ.

3. Người bán (writer) chịu rủi ro vô hạn Trong khi người mua Options có lỗ giới hạn (= Premium), người bán lại chịu lỗ có thể rất lớn. Nếu bạn bán Call và giá tăng vọt, lỗ có thể vô hạn. Nếu bạn bán Put và giá rớt mạnh, bạn phải mua tại giá cao.

4. Rủi ro ký quỹ (Margin Call) Nếu danh mục của bạn gặp tổn thất lớn và vốn ký quỹ không đủ, sàn có thể tự động thanh lý vị thế của bạn để thu hồi khoản nợ. Điều này đặc biệt nguy hiểm khi thị trường biến động mạnh.

5. Rủi ro sàn giao dịch Như sự kiện FTX sụp đổ năm 2022, hàng tỷ USD vị thế ký quỹ bị thanh lý, gây thiệt hại khổng lồ cho nhà giao dịch. Chọn sàn uy tín, có quy định hạn chế là rất quan trọng.

Tình hình giao dịch Options tại Việt Nam

Tại Việt Nam, giao dịch Options chưa được hợp pháp hóa rõ ràng trên thị trường chứng khoán công khai. Tuy nhiên, chúng vẫn tuân theo Nghị định 158/2020/NĐ-CP về chứng khoán phái sinh. Hiện tại, sản phẩm phái sinh duy nhất trên thị trường chứng khoán Việt Nam là Futures VN30.

Theo thống kê của HNX đến hết 2022, số tài khoản giao dịch phái sinh đạt hơn 1,15 triệu. Khối lượng giao dịch Futures VN30 tăng từ 10.954 hợp đồng/phiên (2017) lên gần 250.000 hợp đồng/phiên (2022), cho thấy nhu cầu ngày càng cao. Dự kiến trong tương lai, thị trường Việt Nam sẽ mở rộng thêm sản phẩm phái sinh khác bao gồm quyền chọn trên cổ phiếu.

Hiện nay, nhà đầu tư Việt muốn giao dịch Options phải sử dụng các sàn quốc tế hỗ trợ công cụ phái sinh này. Một số platform phổ biến cung cấp dịch vụ này tại Việt Nam.

Khi lựa chọn sàn giao dịch để làm việc với Options, bạn nên kiểm tra:

• Được quy định bởi các tổ chức tài chính quốc tế (ASIC, CySEC, FSC, v.v.)
• Cung cấp công cụ phân tích và quản lý rủi ro
• Hỗ trợ khách hàng chất lượng
• Giao diện thân thiện, hỗ trợ web/mobile
• Tỷ lệ đòn bẩy linh hoạt

Lời khuyên cho người bắt đầu giao dịch Options

Giao dịch quyền chọn mở ra không gian kiếm lợi rất lớn, nhưng đòi hỏi kỷ luật và kiến thức. Nếu bạn định bắt tay vào:

1. Học thấu đáo trước tiên Đừng vội giao dịch tiền thật. Hiểu rõ tất cả khái niệm, tính toán break-even point, tác động của thời gian (time decay) lên Options.

2. Bắt đầu nhỏ Khi sẵn sàng, hãy mở vị thế nhỏ với vốn có thể chịu mất. Tăng kích thước dần khi bạn có thêm kinh nghiệm.

3. Tập trung vào một tài sản Đặc biệt lúc đầu, hãy chỉ giao dịch Options trên một hoặc hai tài sản mà bạn hiểu rõ (Bitcoin, Ethereum chẳng hạn). Từ từ mở rộng.

4. Thiết kế chiến lược rõ ràng Xác định mục tiêu lợi nhuận, mục tiêu cắt lỗ, kịch bản tồi tệ. Tuân thủ kế hoạch một cách nghiêm ngặt, đừng giao dịch theo cảm xúc.

5. Quản lý rủi ro Đừng bao giờ giao dịch tiền bạn không thể mất. Sử dụng stop-loss, giới hạn ký quỹ, đa dạng hóa chiến lược.

Kết luận

Options là gì? Nắm tắt lại, đó là hợp đồng phái sinh cấp quyền (không phải bắt buộc) mua hoặc bán tài sản cơ sở ở mức giá xác định vào thời điểm nhất định. Chúng mở ra cơ hội kiếm lợi trong cả thị trường tăng và giảm, nhưng kèm theo độ phức tạp và rủi ro không nhỏ.

Dù ưu điểm có nhiều, thực tế là giao dịch Options không phải cho tất cả mọi người. Nó đòi hỏi thời gian học tập, kinh nghiệm thực tế, và sẵn sàng chứng chỉ những sai lầm ban đầu. Nhưng nếu bạn kiên nhẫn, học hỏi liên tục, và tuân thủ kỷ luật giao dịch, Options có thể trở thành một công cụ mạnh mẽ trong bộ kỹ năng đầu tư của bạn.

Hãy bắt đầu với kiến thức vững chắc, thực hành trên tài khoản demo, rồi từ từ chuyển sang tiền thật. Thành công trong giao dịch Options không phải một sự may mắn, mà là kết quả của sự chuẩn bị kỹ lưỡng và kỷ luật không lay chuyển.