Ý nghĩa của việc bán khống là gì: Làm thế nào để kiếm lợi nhuận khi thị trường giảm giá?

Thị trường vận hành có logic riêng — chu kỳ bò và gấu, biến động đi lên đi xuống đi kèm. Nhà đầu tư nếu chỉ nghĩ theo chiều hướng đơn thuần, dễ rơi vào thế bị động. Nhà giao dịch thông minh hiểu cách mua vào khi tăng, bán ra khi giảm, sử dụng thao tác hai chiều để thích nghi với các xu hướng thị trường khác nhau.

Vậy thì ý nghĩa của việc bán khống là gì? Nó giúp nhà đầu tư nắm bắt cơ hội trong biến động thị trường như thế nào? Và tồn tại những rủi ro nào cần tránh? Bài viết này sẽ đi sâu vào các vấn đề cốt lõi đó.

Ý nghĩa của bán khống: logic lợi nhuận mua trước bán sau

Bán khống, còn gọi là “放空”, cốt lõi là: Nhà đầu tư dựa trên dự đoán thị trường giảm trong tương lai, mượn chứng khoán từ công ty chứng khoán để bán ở giá hiện tại, chờ giá giảm rồi mua lại để hoàn trả, từ đó kiếm lời chênh lệch.

Ngược lại với mua vào (mua thấp bán cao), bán khống là “bán cao mua thấp”. Nhà đầu tư không cần mua sẵn cổ phiếu hoặc ngoại tệ trước, mà mượn rồi bán ngay, sau đó mua lại vào thời điểm thích hợp.

Khi nào nên áp dụng chiến lược bán khống?

Khi dự đoán thị trường giảm rõ ràng: Khi phân tích kỹ thuật và cơ bản đều chỉ ra giá sẽ giảm, bán khống trở thành phương thức kiếm lợi theo xu hướng.

Khi cần phòng ngừa rủi ro hiện có: Nếu nhà đầu tư đang giữ vị thế mua lớn, lo lắng về biến động ngắn hạn, có thể dùng bán khống để đối phó, giảm thiểu khả năng thua lỗ tổng thể.

Những loại tài sản có thể bán khống?

Đối tượng bán khống rất đa dạng, không chỉ giới hạn ở cổ phiếu và ngoại tệ, còn bao gồm:

• Công cụ tài chính truyền thống: trái phiếu, hợp đồng tương lai hàng hóa
• Phái sinh: hợp đồng futures, quyền chọn, hợp đồng chênh lệch (CFD)
• Sản phẩm chỉ số: ETF ngược

Chỉ cần thị trường cho phép giao dịch hai chiều, gần như tất cả các tài sản đều có thể bán khống.

So sánh 4 công cụ bán khống chính

1. Giao dịch ký quỹ cổ phiếu (margin trading)

Thông qua công ty chứng khoán mượn cổ phiếu để bán khống, cần mở tài khoản margin. Phương thức này có ngưỡng yêu cầu cao hơn, thường yêu cầu duy trì tỷ lệ ký quỹ nhất định, và phải trả lãi vay cổ phiếu. Phù hợp với nhà đầu tư có vốn lớn.

2. Hợp đồng chênh lệch CFD — linh hoạt và hiệu quả

Hợp đồng chênh lệch là phái sinh tài chính, nhà đầu tư không cần sở hữu tài sản thực, chỉ dựa trên biến động giá để thanh toán chênh lệch. So với ký quỹ:

• Yêu cầu vốn thấp, chỉ từ 50 USD, phù hợp với nhà đầu tư nhỏ lẻ
• Hỗ trợ giao dịch đa tài sản (cổ phiếu, chỉ số, ngoại tệ, hàng hóa)
• Linh hoạt trong thao tác, không có hạn chế thời gian đóng vị thế
• Hiệu quả sử dụng vốn cao

CFD vì tính linh hoạt và dễ sử dụng, đã trở thành công cụ bán khống phổ biến của nhà lẻ.

3. Bán khống hợp đồng futures — lựa chọn của nhà đầu tư chuyên nghiệp

Hợp đồng futures dựa trên giá cả dự kiến tại một thời điểm trong tương lai, cũng có thể dùng để bán khống. Nhưng đặc điểm của futures khiến nó phù hợp hơn với các tổ chức chuyên nghiệp:

• Ngưỡng giao dịch cao, yêu cầu ký quỹ lớn
• Hợp đồng có ngày đáo hạn cố định, cần biết cách chuyển đổi vị thế
• Có thể liên quan đến giao hàng thực, phức tạp trong thao tác
• Rủi ro tập trung, dễ bị ép đóng vị thế

Nhà đầu tư phổ thông không khuyến khích dùng futures để bán khống.

4. ETF ngược — bán khống thụ động

Mua ETF bán khống, để đội ngũ chuyên nghiệp giúp bạn bán khống chỉ số chứng khoán. Thường gặp là ETF bán khống chỉ số Dow Jones như DXD, hoặc QID bán khống Nasdaq.

Ưu điểm là rủi ro kiểm soát được, lợi nhuận ổn định hơn, nhược điểm là chi phí đầu tư cao, chi phí chuyển đổi vị thế có thể ăn mòn lợi nhuận.

Ý nghĩa thực tế của bán khống

Thị trường không có cơ chế bán khống sẽ ra sao?

Nếu thị trường chỉ có thể mua lên mà không thể bán xuống, nhà đầu tư giảm tham gia, thanh khoản cạn kiệt. Khi tăng giá sẽ bị đẩy lên điên cuồng, khi giảm sẽ rơi vào tình trạng thảm hại. Thị trường như vậy cực kỳ bất ổn.

Sau khi có bán khống, lực mua và lực bán có thể cân bằng nhau:

◆ Kiềm chế bong bóng Khi một cổ phiếu bị định giá quá cao, các tổ chức bán khống sẽ vào cuộc, đẩy giá về mức hợp lý, giúp thị trường tự điều chỉnh.

◆ Tăng tính thanh khoản Dù tăng hay giảm, nhà đầu tư đều có cơ hội lợi nhuận, tham gia thị trường nhiều hơn, khối lượng giao dịch tăng, chênh lệch mua bán thu hẹp.

◆ Phân tán rủi ro Nhà đầu tư có thể dùng bán khống để phòng ngừa rủi ro vị thế lớn, không cần phải thoái hết toàn bộ, mang lại nhiều cơ hội giao dịch hơn.

Ví dụ thực chiến: làm thế nào để bán khống cổ phiếu?

Lấy Tesla làm ví dụ. Tháng 11 năm 2021, giá cổ phiếu Tesla đạt đỉnh lịch sử 1243 USD, sau đó giảm trở lại. Phân tích kỹ thuật cho thấy cổ phiếu khó vượt đỉnh cũ, nên:

Quy trình thao tác:

• Ngày 4 tháng 1: Mượn 1 cổ Tesla từ công ty chứng khoán, bán ra ở giá 1200 USD, tạm thời có 1200 USD trong tài khoản
• Ngày 11 tháng 1: Mua lại 1 cổ Tesla ở giá 980 USD, hoàn trả cho công ty chứng khoán
• Lợi nhuận ròng: 1200 - 980 = 220 USD (chưa tính lãi và phí)

Điểm mấu chốt: lợi nhuận từ giảm giá, dự đoán chính xác thời điểm và thực thi cắt lỗ quyết định thành bại.

Ví dụ thực chiến: làm thế nào để bán khống ngoại hối?

Thị trường ngoại hối vốn hỗ trợ giao dịch hai chiều, bán khống ngoại tệ cũng tương tự như cổ phiếu.

Ví dụ thực tế: Bán khống GBP/USD

Nhà đầu tư dùng 590 USD ký quỹ, đòn bẩy 200 lần, bán khống 1 lot GBP/USD:

• Giá mở vị thế: 1.18039
• Giá đóng vị thế: 1.17796 (giảm 21 điểm)
• Lợi nhuận: 219 USD
• Tỷ lệ lợi nhuận: 37%

Yếu tố then chốt: Biến động ngoại hối chịu ảnh hưởng của lãi suất, chênh lệch thương mại, dự trữ ngoại hối, lạm phát, chính sách vĩ mô, đòi hỏi nhà đầu tư có khả năng phân tích tổng hợp chuyên sâu hơn.

Rủi ro của bán khống cần được xem trọng

Rủi ro cốt lõi

◆ Rủi ro thua lỗ vô hạn

Đây là đặc điểm chết người của bán khống. Lợi thế của mua vào là thua lỗ tối đa bằng số vốn ban đầu (cổ phiếu tối đa giảm xuống 0), còn bán khống, thua lỗ vô hạn về lý thuyết. Khi cổ phiếu từ 10 USD tăng lên 100 USD, người bán khống lỗ 9000 USD; nếu tiếp tục tăng đến 500 USD, lỗ lên tới 49.000 USD.

Khi thua lỗ vượt quá ký quỹ, công ty chứng khoán sẽ buộc đóng vị thế.

◆ Rủi ro dự đoán sai

Nếu dự đoán sai, giá không giảm mà còn tăng, nhà đầu tư sẽ đối mặt với thua lỗ gia tốc. Lợi nhuận của bán khống vốn có hạn (tối đa là 0), còn thua lỗ thì vô hạn, điều này làm rủi ro/lợi nhuận của bán khống không cân đối.

◆ Rủi ro bị ép đóng vị thế

Chứng khoán mượn vẫn thuộc quyền sở hữu của công ty chứng khoán, họ có thể yêu cầu nhà đầu tư đóng vị thế hoặc mua lại bất cứ lúc nào, gây gián đoạn kế hoạch của nhà đầu tư.

Các khu vực cấm thao tác

Không làm bán khống dài hạn: lợi nhuận hạn chế, phù hợp với giao dịch ngắn hạn. Giao dài lâu dễ gặp nguy cơ bị ép đóng, tích lũy lãi vay, bị công ty chứng khoán thu hồi.

Không nắm giữ vị thế lớn để bán khống: bán khống là công cụ phòng ngừa rủi ro, không phải chiến lược chính. Phần trăm vị thế cần hợp lý, không thể bỏ toàn bộ vốn vào bán khống.

Không thêm lệnh thua lỗ: đây là điều tối kỵ. Nhiều nhà đầu tư khi thua lỗ vẫn cố gắng mở thêm vị thế, hy vọng thị trường đảo chiều, kết quả là mất sạch vốn. Bán khống cần kỷ luật, phải cắt lỗ đúng lúc, không nên chiến đấu đến cùng.

Lời cuối về ý nghĩa của bán khống

Bán khống là công cụ giao dịch mạnh mẽ, nhưng như dao sắc, sơ ý có thể gây tổn thương. Người giàu có thực sự đã kiếm được nhiều tiền từ bán khống, nhưng điều kiện tiên quyết là — họ phải có sự tự tin về xu hướng, quản lý rủi ro cực kỳ chặt chẽ, và biết chọn công cụ phù hợp.

Với nhà lẻ, hợp đồng chênh lệch CFD vì dễ tiếp cận, linh hoạt, rủi ro kiểm soát được, là lựa chọn tốt nhất để bắt đầu bán khống. Nhưng dù chọn công cụ nào, đều phải tuân thủ nguyên tắc cơ bản:

• Giao dịch theo xu hướng rõ ràng
• Thực thi cắt lỗ nghiêm ngặt
• Kiểm soát vị thế hợp lý
• Liên tục học hỏi kiến thức thị trường

Bán khống không phải là con đường làm giàu nhanh chóng, mà là phương pháp quản lý rủi ro cần thiết của nhà đầu tư trưởng thành.