Phân tích toàn diện về giao dịch OTC｜Cơ chế hoạt động của thị trường OTC, rủi ro và cơ hội

Tại sao nhà đầu tư chuyển hướng sang giao dịch OTC?

Khi các nhà đầu tư kỳ cựu tìm kiếm các mục tiêu có tiềm năng tăng trưởng, họ thường đối mặt với một khó khăn — nhiều doanh nghiệp chất lượng cao chưa niêm yết trên các sàn giao dịch chính thống. Lúc này, thị trường OTC trở thành chìa khóa mở ra cơ hội đầu tư mới. Nhiều người nói rằng giao dịch OTC là phương án thay thế, nhưng thực chất nó là phần bổ sung cần thiết cho thị trường tài chính chính quy.

Thị trường OTC thu hút nhà đầu tư bởi khả năng linh hoạt mà các sàn giao dịch tiêu chuẩn khó có thể thực hiện — quy mô giao dịch tùy chỉnh, đa dạng sản phẩm hơn, điều kiện giao dịch có thể thương lượng. Dù mất đi sự bảo vệ của các sàn tập trung, nhưng nếu vận dụng đúng chiến lược, nhà đầu tư còn có thể thu về lợi nhuận đầu tư cao hơn.

Định nghĩa cốt lõi về giao dịch OTC

OTC là viết tắt của Over The Counter (Giao dịch ngoài sàn), chỉ các hoạt động mua bán hàng hóa trực tiếp giữa các nhà đầu tư qua ngân hàng, công ty chứng khoán, điện thoại hoặc hệ thống điện tử, bỏ qua các sàn giao dịch tập trung. Thị trường này còn gọi là “giao dịch tại quầy”, “giao dịch qua quầy” hoặc “thị trường niêm yết”.

Khác với giá cả tự động xác định qua hệ thống khớp lệnh của thị trường tập trung, giá của giao dịch OTC do hai bên mua bán thương lượng trực tiếp quyết định. Đối tác giao dịch đa dạng — có thể là ngân hàng, công ty chứng khoán, doanh nghiệp hoặc cá nhân đầu tư — quá trình giao dịch linh hoạt hơn nhưng độ minh bạch thấp hơn.

Các công ty có thể niêm yết trên OTC thường rơi vào hai loại: một là các doanh nghiệp nhỏ hoặc startup chưa đủ điều kiện niêm yết; hai là các công ty đủ điều kiện niêm yết nhưng chủ động chọn giao dịch OTC để tránh tiết lộ quá nhiều thông tin hoặc áp lực cạnh tranh.

Trong những năm gần đây, internet phát triển nhanh chóng đã thúc đẩy sự mở rộng của thị trường OTC. Các nhà môi giới cung cấp các sản phẩm linh hoạt hơn và dịch vụ tùy chỉnh trong môi trường ít bị kiểm soát hơn, nhu cầu về sự tiện lợi trong giao dịch của nhà đầu tư ngày càng tăng, làm quy mô thị trường OTC mở rộng nhanh chóng. Tuy nhiên, quy tắc lỏng lẻo này cũng mang lại những lo ngại — độ minh bạch giá thấp, thiếu yêu cầu công bố thông tin nghiêm ngặt, hai bên giao dịch phải đối mặt với rủi ro tín dụng của đối tác.

Các loại sản phẩm trong giao dịch OTC?

Phạm vi sản phẩm của thị trường OTC vượt xa nhận thức thông thường, ngoài cổ phiếu và trái phiếu, các sản phẩm phái sinh còn là xu hướng chính của thị trường:

Cổ phiếu: Dù vẫn là lĩnh vực lớn nhất trong OTC, nhưng khác với giao dịch nội bộ, cổ phiếu OTC bao gồm cổ phần của các doanh nghiệp nhỏ, startup chưa niêm yết hoặc chưa đủ điều kiện niêm yết.

Trái phiếu: Do lượng phát hành lớn, đa dạng về loại hình nhưng tần suất giao dịch thấp, thị trường OTC phù hợp hơn để lưu thông trái phiếu.

Phái sinh: Các hợp đồng quyền chọn, hợp đồng tương lai, hợp đồng chênh lệch đều hoạt động trên OTC.

Ngoại hối: Giao dịch tiền tệ trên các nền tảng khác nhau về bản chất đều thuộc OTC.

Tiền điện tử: Các tài sản ảo phổ biến có thể thực hiện các giao dịch lớn ngoài thị trường OTC, điều này khó có thể thực hiện trên các sàn tiền điện tử chuyên nghiệp.

Ưu điểm lớn nhất của OTC là khả năng đáp ứng các nhu cầu lớn, tùy chỉnh — nhà đầu tư có thể mua số lượng lớn tiền điện tử hoặc thực hiện các giao dịch cấu trúc, điều mà các sàn tiêu chuẩn không thể làm được.

Cơ chế hoạt động và vận hành của thị trường OTC tại Đài Loan

Thị trường chứng khoán Đài Loan gồm hai cấp độ: “Sở Giao dịch Chứng khoán” và “Trung tâm Giao dịch Quầy”. Chỉ số OTC do trung tâm này xây dựng (còn gọi là Chỉ số OTC) phản ánh hiệu suất của thị trường cổ phiếu OTC tại Đài Loan, nhiều nhà đầu tư dựa vào đó để đánh giá xu hướng cổ phiếu nhỏ và trung bình.

Thiết kế hai cấp độ này có lý do hợp lý — các công ty niêm yết phải đáp ứng các tiêu chuẩn cao hơn để duy trì chất lượng thị trường, nhưng quy định quá khắt khe cũng cản trở sự phát triển của các doanh nghiệp tiềm năng thực sự. Để giải quyết mâu thuẫn này, chính phủ thành lập trung tâm OTC và giảm điều kiện niêm yết — doanh nghiệp chỉ cần được hơn 2 công ty chứng khoán hỗ trợ tư vấn giới thiệu là có thể đăng ký, sau đó nếu trong vòng 6 tháng chứng minh được kết quả kinh doanh cải thiện hoặc nâng cao năng lực tài chính, có thể xin chuyển sang niêm yết chính thức.

Chính sách này mang lại hiệu ứng hai mặt: ngoài các doanh nghiệp tốt thực sự cần vốn, còn thu hút nhiều công ty “mạo danh”. Thị trường còn xuất hiện các công ty môi giới không đạo đức, chuyên giới thiệu các mục tiêu rủi ro cao để lừa đảo — gọi là “cổ phiếu hồng” hoặc các hoạt động giao dịch hỗn loạn. Vì vậy, nhà đầu tư khi tham gia thị trường OTC cần chọn đúng mục tiêu và tìm các nhà môi giới uy tín.

Quy trình thực tế của giao dịch OTC

Cơ chế hoạt động của thị trường OTC tại Đài Loan gần như tương tự thị trường niêm yết, khác biệt chính nằm ở quy mô doanh nghiệp và quy định niêm yết:

Bước 1: Nhà đầu tư đặt lệnh qua công ty chứng khoán, hoàn toàn giống như mua cổ phiếu niêm yết.

Bước 2: Lệnh đặt được gửi đến hệ thống tự động khớp lệnh (ATS) của trung tâm OTC. ATS sẽ khớp lệnh theo nguyên tắc “giá ưu tiên, thời gian ưu tiên”, hoạt động tương tự thị trường niêm yết, không cần thao tác thêm.

Thời gian giao dịch và quy tắc khớp lệnh tập trung:

Giao dịch khớp lệnh tập trung mỗi 5 giây (cả thị trường niêm yết và OTC đều áp dụng)

Quy tắc giao dịch hoàn toàn giống nhau:

• Áp dụng biên độ tăng giảm giá ±10%
• Khớp lệnh qua hệ thống khớp lệnh tập trung
• Có giới hạn thời gian giao dịch hàng ngày
• Hình thức thanh toán T+2

Các công ty niêm yết phải tuân thủ quy định công bố thông tin (báo cáo quý, báo cáo năm, tin tức quan trọng), do đó độ minh bạch cao hơn thị trường OTC, nhà đầu tư có thể tiếp cận đầy đủ thông tin hơn.

Tổng thể, thị trường OTC chủ yếu là các doanh nghiệp nhỏ, có tiềm năng tăng trưởng, độ biến động cao hơn, nhưng các chủ đề và tiềm năng phát triển hấp dẫn hơn. Do thanh khoản tốt hơn thị trường OTC, quy trình và quy định giống như niêm yết, nên nhà đầu tư phổ thông không cần quá lo lắng về rào cản tham gia. Tuy nhiên, vì quy mô nhỏ hơn, các công ty dễ bị ảnh hưởng bởi tin đồn và biến động về cổ phần, nhà đầu tư cần chú ý đến rủi ro biến động giá cổ phiếu.

Bản chất khác biệt giữa giao dịch nội và ngoại sàn

Mục đích chính của sàn nội là thiết lập “quy chuẩn”, do đó, so với giao dịch nội quy chặt chẽ, giao dịch OTC gần hơn với quy luật cung cầu nguyên thủy của kinh tế học. Các điểm khác biệt chính như sau:

Sự khác biệt về quy chuẩn sản phẩm

Giao dịch nội là chuẩn hóa, mỗi giao dịch có quy chuẩn thống nhất; giao dịch OTC lại rất phi chuẩn. Ví dụ mua bán vàng, giao dịch nội giống như đi ngân hàng — mỗi chi nhánh đều theo quy tắc giống nhau; giao dịch OTC như đi cầm đồ — mỗi nơi có tình trạng khác biệt lớn. Dù phức tạp hơn, nhưng hàng hóa giao dịch đa dạng hơn, có tính đặc thù cao, không thể thay thế ngân hàng.

Sự khác biệt về mô hình giao dịch

Giao dịch nội sử dụng khớp lệnh tập trung, OTC là thương lượng trực tiếp. Giao dịch nội minh bạch, công khai, tương đối công bằng, nhưng lợi nhuận hạn chế; OTC không có giới hạn về công khai, hai bên thương lượng giá cả để giao dịch. Chính vì không cần công khai, dù người khác đề giá cao hơn cũng chưa chắc mua được — Trong thị trường OTC, thông tin còn quan trọng hơn vốn.

Sự khác biệt về chủng loại hàng hóa

Giao dịch nội chủ yếu là chứng khoán và hợp đồng tương lai chuẩn hóa; OTC chủ yếu là ngoại hối, tiền điện tử, cổ phiếu chưa niêm yết. Do yêu cầu chuẩn hóa và quy mô thị trường nhất định, chủng loại hàng hóa bị hạn chế; OTC đa dạng hơn rất nhiều.

Sự khác biệt về hệ thống quản lý

Thị trường nội do chính phủ phê duyệt, chịu sự quản lý toàn diện của chính phủ; thị trường OTC do các công ty chứng khoán vận hành, chỉ một phần chịu sự kiểm soát chính thức. OTC không nhất thiết phải hoạt động trên sàn do chính phủ phê duyệt, dễ xuất hiện các tổ chức giả mạo để lừa đảo. Nhà đầu tư cần chọn các sàn có giấy phép và được quản lý rõ ràng để đảm bảo an toàn.

Độ minh bạch và chênh lệch thông tin

Thị trường nội công khai tất cả giá và khối lượng; OTC không nhất thiết phải công khai. Do không bị bắt buộc công bố chi tiết, thị trường OTC tồn tại nhiều khoảng trống về thông tin — người am hiểu quy tắc có thể kiếm lợi từ chênh lệch, người không biết dễ bị thua lỗ quá mức.

Thanh khoản và khối lượng giao dịch

Thị trường nội tập trung có khối lượng lớn, thanh khoản cao; OTC có khối lượng nhỏ, thanh khoản thấp hơn. Thị trường nội do kiểm soát tốt, dù nhà đầu tư có am hiểu hay không đều an toàn hơn, dễ thu hút dòng vốn quốc tế, nên khối lượng giao dịch lớn hơn.

Tính linh hoạt trong phương thức giao dịch

Giao dịch nội bị hạn chế nhiều phương thức; OTC cung cấp nhiều cách thức hơn. Giao dịch nội có kiểm soát rủi ro chặt chẽ, đòn bẩy, bán khống bị hạn chế; OTC ít hạn chế hơn, linh hoạt điều chỉnh chiến lược đầu tư hơn.

Cơ hội và rủi ro của giao dịch OTC

Ưu điểm của giao dịch OTC

✔️ Lựa chọn đầu tư đa dạng hơn: Giao dịch OTC giúp nhà đầu tư tiếp cận các sản phẩm phái sinh, quyền chọn nhị phân, hợp đồng chênh lệch, ngoại hối và nhiều thị trường khác, mở rộng cơ hội vượt xa thị trường nội.

✔️ Phương thức giao dịch linh hoạt hơn: Quy chuẩn sản phẩm và phương thức giao dịch có thể tùy chỉnh, nhà đầu tư điều chỉnh cấu trúc giao dịch phù hợp mục tiêu của mình.

✔️ Đòn bẩy linh hoạt hơn: Thị trường truyền thống giới hạn mức đòn bẩy, OTC cung cấp nhiều lựa chọn hơn, nhà đầu tư có thể tận dụng đòn bẩy cao hơn để gia tăng lợi nhuận (đồng thời cũng tăng rủi ro).

✔️ Bảo vệ an toàn từng bước nâng cao: Thị trường OTC hiện đại đã áp dụng nhiều cơ chế an toàn, tương tự thị trường tập trung. Một số nhà môi giới chính quy được các tổ chức tài chính uy tín cấp phép và giám sát, cung cấp dịch vụ chuyên nghiệp hơn. Nhà đầu tư đã được đào tạo đầy đủ có thể yên tâm giao dịch.

Rủi ro và lo ngại của giao dịch OTC

❌ Hệ thống quản lý yếu hơn: Thị trường OTC không có quy định thống nhất, độ minh bạch thấp, pháp lý lỏng lẻo hơn. Nhiều nhà môi giới lừa đảo hoạt động trong đó, còn các công ty niêm yết và chứng khoán phải tuân thủ quy định nghiêm ngặt. Nhiều công ty không đủ điều kiện chỉ có thể giao dịch OTC.

❌ Rủi ro thanh khoản: Chứng khoán OTC có thanh khoản thấp hơn sàn tập trung, nhà đầu tư có thể không thoát được ở mức giá mong muốn.

❌ Rủi ro thị trường cao hơn nội: Giống như thị trường chứng khoán, OTC bị ảnh hưởng bởi biến động thị trường. Do thông tin không minh bạch như nội, phần lớn nhà đầu tư có ít thông tin hơn, quyết định dễ gặp rủi ro hơn.

❌ Rủi ro tín dụng và lừa đảo: Giao dịch trực tiếp giữa hai bên, đối mặt với rủi ro tín dụng của đối tác. Thị trường tồn tại các tổ chức lừa đảo, dùng thông tin giả để lừa nhà đầu tư.

Giao dịch OTC có thực sự an toàn?

Không có sự giám sát của sàn giao dịch, liệu OTC nhất định không an toàn? Không hẳn vậy.

So với sàn giao dịch tập trung, OTC rõ ràng có rủi ro cao hơn. Không có quy định chung, cách thức hoạt động là hai bên thương lượng giá — người bán có thể cung cấp giá khác nhau cho các người mua khác nhau. Nhà đầu tư phải đối mặt với rủi ro tín dụng của đối tác, một số loại hàng còn có biến động giá lớn, thanh khoản thấp. Thị trường cũng có các tổ chức lừa đảo dùng thông tin giả để lừa nhà đầu tư.

Nhưng nhà đầu tư có thể thực hiện các biện pháp sau để giảm thiểu rủi ro:

Thứ nhất, chọn nhà môi giới an toàn: Đảm bảo nhà môi giới được cấp phép và giám sát ở các cấp độ khác nhau, có khả năng kiểm soát rủi ro tốt. Các nền tảng hợp pháp sẽ thực hiện các biện pháp bảo vệ nhà đầu tư — đánh giá rủi ro, xác minh danh tính KYC, cơ chế xử lý khiếu nại, giúp giảm thiểu rủi ro giao dịch.

Thứ hai, chọn các sản phẩm giao dịch đã trưởng thành: Hiểu rõ các chi tiết như chênh lệch giá, thanh khoản, quy trình rút tiền của các sản phẩm như ngoại hối, tiền điện tử, để có đánh giá toàn diện.

Thứ ba, nâng cao ý thức rủi ro: Nhà đầu tư phổ thông cần hiểu rằng, bản chất của giao dịch OTC là “trò chơi thông tin”. Nắm bắt đầy đủ thông tin, hiểu rõ động thái thị trường, đánh giá tín nhiệm đối tác — tất cả đều quan trọng hơn việc theo đuổi theo đám đông.

Giao dịch OTC không phải là không an toàn tự nhiên, mà là có cấu trúc rủi ro khác nhau. Chìa khóa là nhà đầu tư có đủ kiến thức và khả năng đánh giá, chọn đúng nền tảng uy tín. Chỉ cần các yếu tố này đầy đủ, giao dịch OTC hoàn toàn có thể trở thành công cụ mạnh mẽ để đạt mục tiêu đầu tư.