## Chắc chắn người mới cần biết: Làm thế nào để xây dựng danh mục đầu tư một cách khoa học

Nhiều người đã nghe qua câu "đừng bỏ tất cả trứng vào một giỏ", nhưng ít người thực sự hiểu cách phân bổ đầu tư một cách hợp lý. Hôm nay chúng ta sẽ nói về chuyện danh mục đầu tư (investment portfolio), đặc biệt là cách người mới bắt đầu nên xây dựng.

## Thế nào là danh mục đầu tư?

Danh mục đầu tư nói đơn giản là: bạn cùng lúc nắm giữ nhiều loại tài sản tài chính như cổ phiếu, quỹ đầu tư, trái phiếu, tiền gửi ngân hàng theo tỷ lệ nhất định, nhằm mục đích cân bằng rủi ro và lợi nhuận thông qua phân tán đầu tư.

Khái niệm này rất dễ hiểu — giống như chế độ ăn uống của bạn không thể chỉ ăn một loại thức ăn, đầu tư cũng cần đa dạng. Có người hỏi tại sao phải làm vậy? Bởi vì điều này giúp đảm bảo sức khỏe tài chính của bạn. Một danh mục ổn định và tăng trưởng đều đặn sẽ không bị sụp đổ hoàn toàn khi một ngành nào đó giảm mạnh.

Ví dụ, trong danh mục của bạn có cả các khoản rủi ro cao, lợi nhuận cao (cổ phiếu, tiền điện tử, hợp đồng tương lai) và các tài sản ổn định, rủi ro thấp (trái phiếu, quỹ đầu tư, tiền gửi ngân hàng), như vậy dù một số khoản đầu tư gặp biến động, toàn bộ danh mục vẫn giữ được cân bằng.

## Ba yếu tố ảnh hưởng đến phân bổ danh mục của bạn

### Thứ nhất: Sở thích rủi ro quyết định tỷ lệ tài sản

Mỗi người có thái độ rủi ro khác nhau hoàn toàn. Có người sinh ra đã thích mạo hiểm, có người cẩn trọng, còn có người trung lập. Điều này trực tiếp quyết định tỷ lệ các loại tài sản trong danh mục của bạn. Thường chia thành ba loại:

**Thích rủi ro**: chấp nhận biến động lớn, theo đuổi lợi nhuận cao
**Trung lập rủi ro**: muốn tăng trưởng nhưng không quá lo lắng
**Chống rủi ro**: ưu tiên sự ổn định, sẵn sàng bỏ qua lợi nhuận cao hơn

### Thứ hai: Tuổi tác là biến số then chốt

Người 28 tuổi và 68 tuổi, danh mục của họ chắc chắn khác nhau.

Người trẻ có nhiều thời gian để phục hồi, ngay cả khi năm nay lỗ 30%, sau này vẫn có thể kiếm lại qua công việc. Vì vậy, có thể chọn phân bổ rủi ro cao hơn, tăng tỷ lệ cổ phiếu và tiền điện tử.

Nhưng người đã nghỉ hưu không còn thu nhập trong tương lai, thua lỗ có thể dẫn đến giảm mức sống. Vì vậy, cần ưu tiên bảo toàn vốn, tỷ lệ trái phiếu và tiền gửi ngân hàng trong danh mục phải cao hơn.

### Thứ ba: Môi trường thị trường và đặc tính tài sản ảnh hưởng đến hiệu suất thực tế

Cùng là quỹ, quỹ tiền tệ và quỹ chỉ số có mức rủi ro khác nhau rõ rệt. Quỹ tiền tệ ổn định nhưng lợi nhuận thấp, quỹ chỉ số rủi ro cao hơn nhưng cơ hội cũng lớn hơn.

Xem xét các quỹ theo chỉ số, rủi ro của thị trường mới nổi rõ ràng cao hơn thị trường trưởng thành. Nguyên nhân là thị trường mới nổi chịu ảnh hưởng lớn từ chính trị, chính sách kinh tế, cấu trúc ngành nghề cũng đơn giản hơn (tài nguyên, năng lượng, nguyên vật liệu), dễ bị tác động từ thị trường quốc tế. Trong khi đó, các công ty ở thị trường trưởng thành đa dạng hơn, khả năng chống chịu rủi ro tốt hơn.

Dữ liệu so sánh rõ ràng — trong giai đoạn 2020-2022, ETF thị trường mới nổi giảm tới 15.5%, còn ETF khu vực châu Âu chỉ giảm 5.8%. Đây chính là sự khác biệt của môi trường thị trường.

## Ba phương án phân bổ danh mục phổ biến

Dựa trên sở thích rủi ro, có ba bộ phân bổ danh mục tiêu chuẩn tham khảo:

**Nhà đầu tư thích mạo hiểm**
Cổ phiếu 50%, quỹ 30%, trái phiếu 15%, tiền gửi ngân hàng 5%

Phân bổ này hướng tới tăng trưởng, phù hợp với người trẻ tuổi, có thu nhập ổn định. Cổ phiếu chiếm phần lớn, giúp tối đa lợi nhuận khi thị trường tăng.

**Nhà đầu tư an toàn**
Cổ phiếu 35%, quỹ 35%, trái phiếu 25%, tiền gửi ngân hàng 5%

Đây là phương án cân đối, rủi ro và lợi nhuận không quá cực đoan, phù hợp với đa số người đi làm.

**Nhà đầu tư bảo thủ**
Cổ phiếu 20%, quỹ 40%, trái phiếu 35%, tiền gửi ngân hàng 5%

Phân bổ này ưu tiên sự ổn định, phù hợp với người sắp nghỉ hưu hoặc không thể chịu đựng biến động lớn.

Nếu bạn muốn thử các công cụ đầu tư rủi ro cao hơn (như ngoại hối, tiền điện tử), có thể lấy 100-200 USD từ các phân bổ trên (số tiền bạn có thể chấp nhận mất tối đa) để thử, nhưng tuyệt đối không dùng tiền sinh hoạt thiết yếu.

## Người mới bắt đầu xây dựng danh mục của mình thế nào?

### Bước 1: Hiểu rõ khả năng chịu đựng rủi ro của bản thân

Trên mạng có nhiều bài kiểm tra sở thích rủi ro, qua một loạt câu hỏi có thể đánh giá bạn thuộc loại nào. Không phải để xác định mức độ rủi ro suốt đời, mà để bạn có nhận thức rõ ràng về chính mình.

### Bước 2: Xác định mục tiêu đầu tư

Mục tiêu thường chia thành ba loại:

**Tăng trưởng tài sản**: đặt ra mục tiêu cụ thể, ví dụ nhân đôi trong 5 năm. Phù hợp với người trẻ và nhà đầu tư thích mạo hiểm.

**Bảo toàn tài sản**: mục tiêu chính là vượt lạm phát, giữ vững sức mua hiện tại. Phù hợp với người hài lòng với tài sản hiện có hoặc đã nghỉ hưu.

**Dòng tiền dồi dào**: mong muốn có thể rút tiền bất cứ lúc nào, chủ yếu dùng tiền gửi linh hoạt. Phù hợp với doanh nhân hoặc người cần linh hoạt trong chi tiêu.

### Bước 3: Chọn các loại tài sản cụ thể

Trước khi phân bổ danh mục, cần có hiểu biết cơ bản về các loại tài sản đã chọn. Biết rõ rủi ro và lợi nhuận tiềm năng của cổ phiếu, quỹ, trái phiếu, tiền gửi ngân hàng. Không cần thành chuyên gia, nhưng ít nhất phải có nhận thức rõ.

### Bước 4: Ví dụ phân bổ thực tế

Giả sử bạn là người đi làm 28 tuổi, có 1 triệu Đài tệ, làm thế nào phân bổ?

**Tình hình của bạn**: trẻ, có thu nhập ổn định, mong muốn tăng trưởng tài sản → thuộc nhóm thích rủi ro
**Mục tiêu cụ thể**: đạt 100% tăng trong 5 năm, lên 2 triệu
**Chọn tài sản**: cổ phiếu, quỹ ETF, tiền gửi ngân hàng

**Phân bổ cụ thể**:
- Đầu tư cổ phiếu: 50 vạn ĐT (50%)
- Quỹ đầu tư: 30 vạn ĐT (30%)
- Tiền gửi ngân hàng: 10 vạn ĐT (10%)
- Quỹ dự phòng: 10 vạn ĐT (dự phòng rủi ro)

Phân chia như vậy giúp vừa hướng tới tăng trưởng, vừa có phần dự phòng. Khi có các chi phí đột xuất (y tế, biến cố gia đình), không cần phải bán phần đầu tư.

## Sau khi phân bổ danh mục, còn cần làm gì nữa?

### Phòng tránh các rủi ro

Phân bổ danh mục giúp giảm rủi ro, nhưng không thể loại bỏ hoàn toàn. Thị trường biến động, khủng hoảng kinh tế, sự kiện "chim sẻ đen" có thể ảnh hưởng đến danh mục của bạn. Ngoài rủi ro thị trường, còn có rủi ro ngành nghề, lạm phát, lãi suất,...

Thậm chí còn có rủi ro tâm lý của chính bạn — khi thấy lỗ ngắn hạn, hoảng loạn, mua bán theo cảm xúc, làm hỏng cả danh mục tốt đẹp.

### Các cách đối phó cụ thể

**Đặt lệnh chốt lời chốt lỗ**: xác định trước mức giá mục tiêu, tránh quyết định cảm tính khi thị trường biến động mạnh.

**Đa dạng hóa**: không chỉ đa dạng về loại tài sản mà còn phân bổ theo khu vực địa lý. Như vậy, rủi ro của một thị trường hoặc ngành sẽ không đổ hết vào bạn.

**Đánh giá định kỳ và điều chỉnh**: danh mục không phải là xong một lần rồi để đó. Thị trường thay đổi, giai đoạn cuộc đời của bạn cũng thay đổi, nên định kỳ xem xét lại xem có phù hợp không.

**Giữ vững lý trí**: biến động ngắn hạn là bình thường, quan trọng là không hoảng loạn. Kiên trì theo kế hoạch dài hạn, tránh thao tác quá nhiều.

## Các câu hỏi thường gặp

**Hỏi: Với ít tiền có thể xây dựng danh mục không?**
Đáp: Hoàn toàn được. Quỹ đầu tư, trái phiếu có ngưỡng đầu tư rất thấp, ở Đài Loan có quỹ chỉ 3000 TWD đã mua được. Ngưỡng thấp không phải lý do để bỏ qua phân tán đầu tư.

**Hỏi: Xây dựng danh mục rồi chắc chắn sẽ kiếm lời?**
Đáp: Không hẳn. Danh mục chỉ là công cụ cân bằng rủi ro và lợi nhuận, khả năng sinh lời còn phụ thuộc vào môi trường thị trường và hiệu suất của các tài sản bạn chọn. Cần theo dõi định kỳ và tối ưu liên tục.

**Hỏi: Cần kiến thức gì để xây dựng danh mục?**
Đáp: Chủ yếu là hiểu biết cơ bản về các loại tài sản đã chọn — biết rõ triển vọng đầu tư, thời điểm mua bán. Không cần thành thạo sâu, nhưng phải có khả năng đánh giá cơ bản.

**Hỏi: Có thể sao chép hoàn toàn danh mục của người khác không?**
Đáp: Có thể tham khảo danh mục phù hợp với mức độ rủi ro tương tự, nhưng tốt nhất là điều chỉnh theo tình hình của chính mình. Hoặc nhờ tư vấn tài chính chuyên nghiệp.

**Hỏi: Xây xong rồi cứ để đó không cần quan tâm nữa?**
Đáp: Sai. Cần định kỳ đánh giá và điều chỉnh. Các tài sản ban đầu tốt có thể trở nên kém hấp dẫn do thay đổi thị trường, lúc đó cần điều chỉnh. Danh mục là một quá trình động, không phải cố định mãi mãi.

Tổng kết lại, xây dựng danh mục đầu tư một cách khoa học không chỉ đòi hỏi kiến thức mà còn cần khả năng kiểm soát cảm xúc. Phải có kế hoạch rõ ràng, linh hoạt điều chỉnh theo biến động. Như vậy, tài sản của bạn mới có thể tăng trưởng ổn định, tránh bị cuốn theo dòng chảy.