Hướng dẫn giao dịch đòn bẩy: Từ khái niệm cơ bản đến lựa chọn công cụ

Ý nghĩa và nguyên lý của đòn bẩy

Cơ chế cốt lõi của giao dịch đòn bẩy thực ra rất đơn giản: sử dụng vốn vay để mở rộng quy mô giao dịch. Khái niệm này bắt nguồn từ nguyên lý đòn bẩy trong vật lý, trong lĩnh vực đầu tư được diễn giải thành chiến lược “dùng ít ký quỹ để đòn bẩy cho các giao dịch có giá trị lớn hơn”.

Cụ thể, khi bạn thực hiện giao dịch đòn bẩy, bạn thực chất là nhận được hạn mức tín dụng từ nhà môi giới. Nhà đầu tư trước tiên bỏ ra một phần vốn tự có làm ký quỹ (bảo đảm), dựa trên khoản ký quỹ này, nhà môi giới cho phép bạn thực hiện các giao dịch gấp nhiều lần số vốn ban đầu. Ví dụ, nếu bạn có 1000 USD, với đòn bẩy 10 lần, bạn có thể giao dịch 10.000 USD. Đó chính là logic cơ bản của giao dịch đòn bẩy.

Điều đáng chú ý là, hai khái niệm đòn bẩy và ký quỹ dù có liên quan nhưng hoàn toàn khác nhau. Đòn bẩy thể hiện số lần bạn gánh nợ, còn ký quỹ là số tiền bạn phải thế chấp. Hiểu đơn giản: ký quỹ càng cao, đòn bẩy càng thấp, rủi ro giao dịch cũng giảm tương ứng.

Hiệu ứng hai mặt của giao dịch đòn bẩy

Trong thị trường tăng giá, đòn bẩy là bộ tăng tài sản. Giả sử chỉ số tăng 5%, trong trường hợp không dùng đòn bẩy, khoản đầu tư 100 USD lãi 5 USD; nhưng nếu dùng đòn bẩy 5 lần, cùng mức tăng 5% sẽ mang lại lợi nhuận 25 USD. Đây chính là lý do nhiều nhà giao dịch ưa chuộng giao dịch đòn bẩy.

Tuy nhiên, hiệu ứng phóng đại này là hai chiều. Khi thị trường giảm, thiệt hại cũng sẽ bị phóng đại gấp nhiều lần. Trong ví dụ trên, nếu chỉ số giảm 5%, dùng đòn bẩy 5 lần, tài khoản sẽ mất 25 USD, gần bằng 25% số vốn ban đầu. Trong các trường hợp cực đoan hơn, nếu biến động thị trường vượt quá tỷ lệ ký quỹ tương ứng với đòn bẩy, nhà đầu tư sẽ đối mặt với rủi ro cháy tài khoản — nghĩa là bị buộc phải đóng vị thế để bù lỗ.

Nhà môi giới tự động đóng vị thế để tránh thiệt hại vượt quá ký quỹ của nhà đầu tư. Hiện tượng này gọi là “cắt đầu”. Khi lỗ của tài khoản đạt đến một tỷ lệ nhất định, nếu nhà đầu tư không kịp thời bổ sung vốn, hệ thống sẽ tự động bán hết các vị thế để cắt lỗ. Điều này cực kỳ nguy hiểm đối với các nhà giao dịch thiếu vốn dự phòng.

Toàn cảnh các công cụ giao dịch đòn bẩy

Trong thực tế, các công cụ cho phép giao dịch đòn bẩy chủ yếu gồm các loại sau:

Thị trường hợp đồng tương lai

Hợp đồng tương lai là hợp đồng tiêu chuẩn, hai bên cam kết giao hàng tại một thời điểm nhất định trong tương lai với mức giá đã định. Thị trường hợp đồng tương lai gồm bốn loại chính: hợp đồng kim loại (vàng, bạc, nhôm), hợp đồng chỉ số (Dow Jones, S&P 500, Nasdaq, Hang Seng), hợp đồng nông sản (lúa mì, đậu nành, bông), hợp đồng năng lượng (dầu mỏ, khí tự nhiên, dầu thô, than đá). Ưu điểm của hợp đồng tương lai là tính thanh khoản cao, chi phí giao dịch tương đối thấp, nhưng đối với người mới bắt đầu, đường cong học tập khá dốc.

Hợp đồng quyền chọn

Quyền chọn còn gọi là quyền chọn mua/bán, cho phép nhà đầu tư có quyền nhưng không bắt buộc mua hoặc bán hàng hóa với mức giá xác định trong tương lai. So với logic đơn giản của hợp đồng tương lai (mua nhiều khi kỳ vọng tăng, bán khi kỳ vọng giảm), quyền chọn còn phức tạp hơn với các biến số như giá thực hiện, hệ số hợp đồng, độ biến động, thuộc loại công cụ giao dịch cao cấp. Ưu điểm của quyền chọn là rủi ro có thể kiểm soát (lỗ tối đa bằng phí quyền chọn), nhưng yêu cầu hiểu biết thị trường cao hơn.

Quỹ ETF đòn bẩy (Leverage ETF)

ETF đòn bẩy sử dụng các công cụ phái sinh để đạt lợi nhuận gấp nhiều lần trong ngày theo chiều tích cực hoặc tiêu cực. Thường thấy các sản phẩm như “ETF gấp 2 lần tích cực” hoặc “ETF ngược 1 lần”. Các quỹ này phù hợp cho nhà đầu tư thích mạo hiểm thực hiện giao dịch ngắn hạn, nhưng trong thị trường đi ngang hoặc dao động trong biên độ, hiệu quả không cao. Quan trọng hơn, chi phí giao dịch của ETF đòn bẩy rất cao — thường gấp 10 đến 15 lần chi phí giao dịch hợp đồng tương lai, làm giảm lợi nhuận rõ rệt.

Hợp đồng chênh lệch (CFD)

Hợp đồng chênh lệch là phương thức giao dịch phổ biến nhất trên các nền tảng quốc tế gần đây. CFD cho phép nhà giao dịch không sở hữu tài sản thực, mà dựa trên ký quỹ để thực hiện giao dịch hai chiều với kim loại quý, nguyên liệu, chỉ số, ngoại hối, tiền điện tử. Giao dịch CFD rất dễ thao tác, không cần thủ tục vay vốn, nhà đầu tư có thể tự do thiết lập đòn bẩy. Tuy nhiên, phía sau sự tiện lợi là rủi ro — bất kỳ giao dịch CFD nào sử dụng đòn bẩy đều phát sinh phí lãi qua đêm, hệ thống sẽ tự động cài đặt điểm dừng lỗ. Khi lỗ đạt ngưỡng nhất định, tài khoản sẽ bị buộc phải đóng vị thế.

Các điểm cốt lõi trong quản lý rủi ro

Nguyên tắc hàng đầu của giao dịch đòn bẩy là: luôn bắt đầu từ đòn bẩy thấp. Ngay cả các nhà giao dịch có kinh nghiệm cũng nên cẩn trọng với đòn bẩy cao. Các điểm quan trọng gồm:

Nhận thức rủi ro

Đòn bẩy càng lớn, khả năng cháy tài khoản càng cao. Trong cùng một vị thế, đòn bẩy gấp đôi, thiệt hại tiềm năng cũng gấp đôi. Đặc biệt đối với các sản phẩm có độ biến động cao (như tiền điện tử), đòn bẩy quá lớn có thể dẫn đến cháy tài khoản trong chớp mắt.

Quản lý vốn

Ký quỹ đầy đủ là nền tảng để tồn tại. Khuyên nhà đầu tư dự trữ đủ vốn trước khi giao dịch để đối phó với các biến động ngược chiều. Nếu tỷ lệ ký quỹ trong tài khoản quá thấp, chỉ cần biến động nhỏ cũng có thể kích hoạt đóng vị thế bắt buộc.

Kỷ luật cắt lỗ

Trước khi mở đòn bẩy, phải xác định điểm dừng lỗ. Dù cảm xúc thế nào, khi lỗ đạt mức đã định, cần thoát ra ngay lập tức. Đây là thói quen quan trọng phân biệt nhà giao dịch thành công và thất bại.

Lựa chọn sản phẩm

Các công cụ có đặc tính rủi ro khác nhau. Hợp đồng tương lai và CFD phù hợp cho nhà đầu tư chuyên nghiệp, ETF ổn định hơn nhưng chi phí cao, quyền chọn rủi ro có thể kiểm soát nhưng phức tạp trong vận hành. Nên chọn công cụ phù hợp dựa trên kiến thức của bản thân.

Khung quyết định giao dịch đòn bẩy

Về việc có nên sử dụng đòn bẩy hay không, cuối cùng phụ thuộc vào hai câu hỏi: Thứ nhất, bạn có thực sự hiểu rõ đặc tính rủi ro của sản phẩm đang giao dịch không? Thứ hai, bạn có kế hoạch quản lý rủi ro hoàn chỉnh không?

Nếu câu trả lời đều là “có”, thì việc sử dụng đòn bẩy hợp lý có thể trở thành phương pháp nâng cao lợi nhuận đầu tư hiệu quả. Các nhà đầu tư nổi tiếng cho rằng, vốn vay bản thân không tốt hay xấu, quan trọng là cách vận dụng. Dùng đòn bẩy để tạo dòng tiền, mở rộng quy mô tài sản khác với việc quá đà đầu cơ bằng đòn bẩy là hai thái cực.

Với người mới bắt đầu, khuyên nên bắt đầu từ đòn bẩy 1 đến 2 lần, tích lũy kinh nghiệm, hiểu rõ biến động thị trường, học cách quản lý rủi ro, xây dựng kỷ luật giao dịch của riêng mình. Chỉ khi đó, đòn bẩy mới không trở thành công cụ tự hủy hoại bản thân, mà trở thành chất xúc tác cho sự gia tăng tài sản.

Giao dịch đòn bẩy không có đúng sai tuyệt đối, chỉ có khả năng điều khiển nó hay không. Rủi ro và lợi nhuận luôn song hành, lợi nhuận cao tất nhiên đi kèm rủi ro lớn. Nhà đầu tư cần làm là, dựa trên hiểu biết đầy đủ về rủi ro, thiết kế chiến lược giao dịch hợp lý để có thể tiến bước vững chắc trong thế giới đòn bẩy.