Giải thích sâu về cơ chế ngắt mạch của thị trường chứng khoán Mỹ: Từ thứ Hai đen tối đến bốn lần ngắt mạch trong năm 2020

Trong lịch sử thị trường chứng khoán Mỹ đã xảy ra bao nhiêu lần các sự kiện sụt giảm ấn tượng, trong đó đáng chú ý nhất là 4 lần ngắt quãng giao dịch liên tiếp trong vòng một tháng vào năm 2020. Những sự kiện này ẩn chứa những cơ chế thị trường như thế nào đằng sau? Tại sao lại cần thiết lập cơ chế ngắt quãng? Nó thực sự có thể bảo vệ nhà đầu tư không? Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về bí mật của cơ chế ngắt quãng thị trường Mỹ.

Bắt đầu từ Thứ Hai Đen tối: Sự ra đời của cơ chế ngắt quãng

Ngày 19 tháng 10 năm 1987, thị trường chứng khoán Mỹ chứng kiến một ngày đen tối. Chỉ trong một ngày giao dịch, chỉ số Dow Jones Industrial giảm 508,32 điểm, tương đương mức giảm 22,61%. Sự sụp đổ được gọi là Thứ Hai Đen tối này nhanh chóng lan rộng ra toàn cầu, các sàn giao dịch chứng khoán ở khắp nơi trong vài giờ đã giảm mạnh, gây ra tâm lý hoảng loạn chưa từng có trên thị trường.

Chính cuộc sụp đổ thảm khốc này đã thúc đẩy các cơ quan quản lý nhận thức được cần có một cơ chế ứng phó khẩn cấp để ngăn chặn thị trường mất kiểm soát. Vì vậy, cơ chế ngắt quãng thị trường Mỹ ra đời. Cơ chế này lấy cảm hứng từ cầu dao trong mạch điện — khi dòng điện quá tải, cầu dao tự động ngắt nguồn để tránh cháy nổ. Tương tự, logic này cũng được áp dụng vào thị trường chứng khoán.

Cơ chế ngắt quãng thị trường Mỹ hoạt động như thế nào

Nguyên lý cốt lõi của cơ chế ngắt quãng chính là nhấn nút tạm dừng khi thị trường có biến động cực đoan. Cụ thể, các cơ quan quản lý đã thiết lập ba mức kích hoạt dựa trên chỉ số S&P 500.

Trong giờ giao dịch bình thường (giờ miền Đông Hoa Kỳ 9:30-16:00), dựa trên mức giảm so với giá đóng cửa của ngày hôm trước, cơ chế ngắt quãng được chia thành ba cấp độ:

Ngưỡng ngắt quãng cấp 1 xảy ra khi chỉ số giảm 7%, thị trường tất cả các cổ phiếu tạm dừng giao dịch trong 15 phút. Nếu thời điểm này là sau 15:25 chiều, thì sẽ không kích hoạt tạm dừng nữa.

Ngưỡng ngắt quãng cấp 2 được kích hoạt khi chỉ số giảm tiếp đến 13% trong cùng ngày giao dịch, cũng tạm dừng 15 phút, nếu sau 15:25 thì không tạm dừng.

Ngưỡng ngắt quãng cấp 3 xảy ra khi chỉ số giảm 20%, đây là biện pháp nghiêm khắc nhất — toàn bộ thời gian giao dịch còn lại trong ngày sẽ bị dừng lại. Dù xảy ra vào thời điểm nào, ngưỡng này đồng nghĩa với việc thị trường chính thức đóng cửa trong ngày đó.

Lưu ý rằng, ngưỡng cấp 1 hoặc cấp 2 chỉ có thể kích hoạt một lần trong cùng một ngày giao dịch. Ví dụ, sau khi giảm 7% kích hoạt ngưỡng cấp 1, thị trường sẽ tạm dừng, rồi sau đó tiếp tục giao dịch, nếu chỉ số giảm thêm 7% nữa, sẽ không kích hoạt ngưỡng cấp 1 lần nữa trừ khi mức giảm đạt 13% hoặc 20%.

Tại sao cần có cơ chế ngắt quãng

Về mặt lý thuyết, cơ chế ngắt quãng giống như một “nút tạm dừng”, nhưng bên trong nó chứa đựng những lý do rất sâu xa. Mục tiêu chính là ngăn chặn phản ứng cảm xúc quá mức của nhà đầu tư gây ra thảm họa cho thị trường.

Khi thị trường biến động mạnh, giá cổ phiếu thường bị chi phối bởi cảm xúc hoảng loạn. Thấy thị trường giảm mạnh, nhà đầu tư bình thường sẽ phản xạ bán tháo, theo tâm lý đám đông này sẽ lan rộng nhanh chóng, cuối cùng dẫn đến sự sụp đổ phi lý trí và biến dạng giá cả.

Sau khi cơ chế ngắt quãng can thiệp, thị trường bị buộc phải dừng lại. Thời gian 15 phút hoặc cho đến khi kết thúc phiên giúp nhà đầu tư có cơ hội bình tĩnh suy nghĩ, đánh giá lại tình hình, thay vì hành động theo nỗi sợ hãi thuần túy.

Ngoài ra, cơ chế này còn giúp ngăn chặn hiện tượng “bẫy ngắt quãng” (flash crash). Vào ngày 6 tháng 5 năm 2010, đã xảy ra sự kiện như vậy — một nhà giao dịch sử dụng giao dịch tần suất cao để tạo ra lượng lớn lệnh bán khống, khiến chỉ số Dow Jones giảm 1.000 điểm trong vòng 5 phút. Nhờ có giới hạn của cơ chế ngắt quãng, khả năng xảy ra các tình huống cực đoan này đã giảm đáng kể.

Ảnh hưởng hai mặt của ngắt quãng

Về lý thuyết, cơ chế ngắt quãng nên là chiếc ô bảo vệ nhà đầu tư. Nó thực sự có thể giúp “xoa dịu” trong những thời điểm hoảng loạn, giảm thiểu hành vi bán tháo quá mức, giúp thị trường dần trở lại trạng thái hợp lý.

Tuy nhiên, thực tế phức tạp hơn nhiều. Một số nhà đầu tư khi thấy thị trường gần đến ngưỡng kích hoạt ngắt quãng, lại có xu hướng bán tháo nhanh hơn, sợ bị mắc kẹt trong thời gian tạm dừng giao dịch. Hành vi này có thể làm tăng thêm độ biến động của thị trường, thậm chí tạo ra “bẫy ngắt quãng”. Trong một số trường hợp, kỳ vọng về cơ chế này đã trở thành một yếu tố rủi ro mới.

Tổng thể, cơ chế ngắt quãng giống như một con dao hai lưỡi — mục đích là ổn định thị trường, nhưng hiệu quả thực tế còn phụ thuộc vào phản ứng của các thành phần tham gia thị trường.

Các lần ngắt quãng trong quá khứ

Từ khi cơ chế ngắt quãng chính thức được áp dụng từ năm 1988, thị trường chứng khoán Mỹ đã xảy ra tổng cộng 5 lần ngắt quãng:

Ngày 27 tháng 10 năm 1997: Cơn hoảng loạn do khủng hoảng tài chính châu Á gây ra, chỉ số Dow Jones giảm 7,18%, kích hoạt ngưỡng cấp 1, tạm dừng giao dịch 15 phút.

Ngày 9, 12, 16, 18 tháng 3 năm 2020: Do dịch COVID-19 lan rộng toàn cầu, liên tiếp 4 lần ngắt quãng cấp 1 xảy ra. Trong vòng hai tuần, đã tạo ra kỷ lục lịch sử của thị trường Mỹ.

Sự kiện gây sốc nhất trong năm 2020 là ngày 18 tháng 3. Khi đó, chỉ số S&P 500 giảm 7%, kích hoạt lần thứ tư trong vòng hai tuần. Dù chính phủ Mỹ đã công bố các gói cứu trợ trị giá hàng nghìn tỷ USD, mở rộng quy mô các khoản vay quỹ ổn định, tâm lý thị trường vẫn sụp đổ. Ngày hôm sau, sau khi giảm 6%, chỉ số lại kích hoạt ngưỡng cấp 1, chỉ số Dow Jones giảm 2.999 điểm trong ngày, tương đương giảm 12,9%.

Tính đến ngày 18 tháng 3, chỉ số Nasdaq đã giảm 26% so với đỉnh tháng 2, S&P 500 giảm 30%, Dow Jones giảm 31%. Nguyên nhân của cuộc khủng hoảng này bao gồm: chiến tranh giá dầu (giữa Saudi Arabia và Nga đàm phán thất bại dẫn đến giá dầu giảm mạnh) và dịch bệnh COVID-19 gây ra những dự báo kinh tế tiêu cực.

Phân biệt ngắt quãng cổ phiếu và toàn thị trường

Ngoài ngắt quãng toàn thị trường dựa trên chỉ số S&P 500, thị trường Mỹ còn có cơ chế ngắt quãng cổ phiếu (còn gọi là tạm dừng giao dịch hoặc cơ chế LULD).

Ngắt quãng toàn thị trường là một cơ chế “hệ thống” bảo vệ chung, chỉ cần chỉ số giảm đến mức đã định là kích hoạt. Trong khi đó, ngắt quãng cổ phiếu là bảo vệ riêng cho từng cổ phiếu — các sàn giao dịch thiết lập giới hạn biên độ tăng giảm giá cho mỗi cổ phiếu, khi giá vượt ra ngoài phạm vi này, sẽ tạm thời hạn chế giao dịch trong 15 giây, nếu sau 15 giây vẫn chưa trở lại bình thường, sẽ tạm dừng giao dịch cổ phiếu đó trong 5 phút.

Liệu còn có thể ngắt quãng trong tương lai không

Nhà đầu tư thường hỏi: Liệu thị trường Mỹ còn có thể ngắt quãng lần nữa không? Câu trả lời có thể là có.

Ngắt quãng thường xảy ra trong các tình huống sau: Thứ nhất, khi xuất hiện các sự kiện bất ngờ lớn, khó dự đoán, như dịch COVID-19, khủng hoảng tài chính hay các sự kiện “chim mồi” (black swan); Thứ hai, khi thị trường đạt đỉnh rồi gặp phải các tác động ngoài dự kiến, như công bố dữ liệu kinh tế trái với kỳ vọng, hoặc có các điều chỉnh chính sách đột ngột như tăng lãi suất.

Hiện tại, lo ngại về suy thoái kinh tế vẫn còn tồn tại, điều này đồng nghĩa với rủi ro ngắt quãng vẫn chưa biến mất.

Nếu thị trường Mỹ lại xảy ra ngắt quãng, các nhà đầu tư cần làm gì: Trước tiên, đừng hoảng loạn quá mức; thứ hai, giữ vững chiến lược “tiền mặt là vua”, đảm bảo an toàn vốn và tính thanh khoản; cuối cùng, trong thời gian ngắt quãng, các cơ hội đầu tư thực sự chất lượng thường rất hiếm, thay vì vội vàng bắt đáy, hãy kiên nhẫn chờ đợi, tích lũy khả năng cho các đợt đầu tư tiếp theo.

Tóm lại

Cơ chế ngắt quãng thị trường Mỹ là một công cụ quan trọng để tự bảo vệ thị trường. Nó hoạt động bằng cách tự động tạm dừng giao dịch khi giảm sâu đến mức nhất định, tạo thời gian để các thành phần tham gia thị trường suy nghĩ lại. Ba cấp độ ngắt quãng — 7% kích hoạt cấp 1, 13% kích hoạt cấp 2, 20% kích hoạt cấp 3 — tạo thành một hệ thống phòng vệ theo cấp độ.

Từ vụ sụp đổ Thứ Hai Đen tối năm 1987 đến tác động của đại dịch năm 2020, cơ chế ngắt quãng đã chứng kiến những thời khắc khó khăn nhất của thị trường. Dù không phải là giải pháp hoàn hảo, nhưng nó thực sự đã giảm thiểu phần nào rủi ro biến động cực đoan của thị trường. Hiểu rõ cách hoạt động của cơ chế này sẽ giúp nhà đầu tư đưa ra các quyết định hợp lý hơn trong những thời điểm thị trường biến động dữ dội.