Bộ Kiến Thức Chứng Khoán Từ A Đến Z Cho Nhà Đầu Tư Mới

Những năm gần đây, thị trường chứng khoán đã trở thành một trong những kênh đầu tư hấp dẫn nhất. Khi các hoạt động sản xuất và thương mại gặp khó khăn, nhiều người nhìn sang lĩnh vực chứng khoán như một cơ hội để tăng thu nhập. Hàng triệu nhà đầu tư mới gia nhập thị trường trong vài năm qua, và xu hướng này tiếp tục duy trì trong 2022. Để tham gia hiệu quả, các nhà đầu tư F0 (nhà đầu tư lần đầu) phải trang bị cho mình những kiến thức chứng khoán cơ bản về cách thức hoạt động của thị trường, các loại sản phẩm giao dịch, và chiến lược đầu tư phù hợp.

Chứng Khoán Là Gì? Khái Niệm Căn Bản

Theo quy định pháp luật, chứng khoán là những giấy tờ hoặc bằng chứng điện tử xác nhận quyền và lợi ích hợp pháp của người sở hữu đối với tài sản hoặc phần vốn của các tổ chức phát hành.

Các loại chứng khoán chính bao gồm:

• Cổ phiếu, trái phiếu, chứng chỉ quỹ
• Chứng khoán phái sinh
• Chứng quyền, quyền mua cổ phần, chứng chỉ lưu ký
• Các loại chứng khoán khác do nhà nước quy định

Cổ Phiếu - Loại Chứng Khoán Phổ Biến Nhất

Cổ phiếu là chứng khoán được biết đến rộng rãi nhất. Nó xác nhận quyền sở hữu một phần cổ phần của công ty/doanh nghiệp phát hành. Có hai loại cấu trúc:

Cổ phần phổ thông: Gắn liền với kết quả kinh doanh của công ty, không quy định trước mức cổ tức

Cổ phần ưu đãi: Bao gồm những cổ phiếu có quyền nhận cổ tức ưu tiên hoặc quyền biểu quyết đặc biệt

Cổ phiếu có thể là hình thức giấy tờ có ghi tên công ty, mệnh giá, năm phát hành, hoặc cổ phiếu điện tử với thông tin lưu trữ trên hệ thống máy tính.

Trái Phiếu - Công Cụ Vay Nợ

Trái phiếu (hay phiếu ghi nợ) là chứng khoán xác nhận quyền lợi của chủ sở hữu và nghĩa vụ trả nợ của bên phát hành (công ty, tổ chức, chính quyền). Đơn giản hơn, trái phiếu là một hình thức vay mà phía phát hành cam kết trả lãi và gốc trong một khoảng thời gian xác định.

Người mua trái phiếu được hưởng lãi cố định không phụ thuộc vào hiệu quả sử dụng vốn, nhưng không có quyền tham gia quản lý hoạt động của bên vay.

Chứng Chỉ Quỹ - Cổ Phần Của Quỹ Đầu Tư

Chứng chỉ quỹ xác nhận quyền sở hữu của nhà đầu tư khi góp vốn vào một quỹ đầu tư công cộng. Quỹ này được nhiều nhà đầu tư góp vốn chung để cùng nhau đầu tư vào chứng khoán hoặc tài sản khác nhằm kiếm lợi nhuận. Khi tham gia quỹ đại chúng, nhà đầu tư phải mua chứng chỉ quỹ để xác nhận đã góp vốn.

Chứng Khoán Phái Sinh - Công Cụ Nâng Cao

Chứng khoán phái sinh là hợp đồng xác định quyền lợi và nghĩa vụ của các bên. Giá trị của nó phụ thuộc vào một hoặc nhiều tài sản cơ sở như chứng khoán, chỉ số thị trường. Các loại hợp đồng bao gồm: hợp đồng quyền chọn, hợp đồng tương lai, hợp đồng kỳ hạn.

Các đặc điểm phân biệt chứng khoán phái sinh với chứng khoán cơ sở:

• Giao dịch trên thị trường phái sinh chuyên biệt
• Không giới hạn khối lượng phát hành
• Thanh toán vào một thời điểm cụ thể trong tương lai
• Lợi nhuận được tính toán hàng ngày

Chứng Quyền - Quyền Mua Có Đảm Bảo

Chứng quyền có đảm bảo là sản phẩm chứng khoán có tài sản bảo lãnh, do công ty chứng khoán phát hành. Mỗi chứng quyền thường đi kèm một mã chứng khoán cơ sở duy nhất. Khi sở hữu chứng quyền, nhà đầu tư có quyền mua chứng khoán cơ sở với mức giá được xác định tại ngày đáo hạn.

Quyền Mua Cổ Phần - Lợi Thế Cho Cổ Đông

Quyền mua cổ phần là sản phẩm chứng khoán mà công ty phát hành theo đợt, ưu tiên cho các cổ đông sẵn có quyền mua trước cổ phiếu mới phát hành với mức giá thấp hơn giá niêm yết. Mỗi cổ phiếu đang lưu hành sẽ kèm theo một quyền mua, số lượng có thể thay đổi theo đợt phát hành.

Chứng Chỉ Lưu Ký - Công Cụ Giao Dịch Quốc Tế

Chứng chỉ lưu ký được sinh ra khi cổ phiếu từ công ty hoặc doanh nghiệp nước ngoài được gửi vào ngân hàng lưu ký. Ngân hàng sau đó phát hành chứng chỉ lưu ký với số lượng và giá trị phụ thuộc vào tỷ lệ quy đổi giữa chứng chỉ phát hành và cổ phiếu cơ sở.

Thị Trường Chứng Khoán - Nơi Giao Dịch

Thị Trường Chứng Khoán Hoạt Động Như Thế Nào?

Thị trường chứng khoán (còn gọi là sàn chứng khoán) là không gian nơi các nhà đầu tư mua bán, trao đổi các sản phẩm chứng khoán tại các sở giao dịch hoặc thông qua công ty môi giới chứng khoán.

Thị trường được chia thành hai bộ phận chính:

Thị trường sơ cấp: Nơi các tổ chức hoặc quỹ huy động vốn bằng cách phát hành cổ phiếu lần đầu tiên. Đây là nơi các cổ phiếu được sinh ra.

Thị trường thứ cấp: Sau khi phát hành ở thị trường sơ cấp, các nhà đầu tư tiếp tục giao dịch mua bán cổ phiếu ở đây. Giao dịch không tạo ra tiền mà chỉ chuyển đổi quyền sở hữu giữa những người tham gia.

Vai Trò Quan Trọng Của Thị Trường Chứng Khoán

Thị trường chứng khoán có tác động sâu sắc đến nền kinh tế:

• Thúc đẩy phát triển các công ty cổ phần thông qua công bố thông tin, định giá doanh nghiệp, bảo lãnh và phân phối chứng khoán, thu hút nhà đầu tư góp vốn
• Cung cấp tiêu chí để nhà đầu tư đánh giá mức độ phát triển của doanh nghiệp
• Cung cấp tính thanh khoản cao, cho phép nhanh chóng mua bán
• Giúp chính phủ và doanh nghiệp huy động vốn nước ngoài để phát hành trái phiếu và cổ phiếu

Các Khái Niệm Và Thuật Ngữ Chứng Khoán Quan Trọng

Nhà đầu tư mới bắt đầu tham gia thị trường cần nắm vững những khái niệm sau:

Thuật Ngữ Về Thị Trường

• Công ty niêm yết: Công ty chào bán cổ phiếu ra công chúng (cổ phiếu sẽ được niêm yết tại sở giao dịch và trung tâm lưu ký)
• IPO (Initial Public Offering): Phát hành chứng khoán lần đầu tiên ra công chúng
• Vốn hóa: Tổng giá trị của công ty dựa trên cổ phiếu đang phát hành
• Giá chào mua: Giá niêm yết của cổ phiếu phát hành lần đầu
• Danh mục chứng khoán: Tập hợp toàn bộ các mã cổ phiếu trong tài khoản nhà đầu tư
• Lợi suất/Tỷ suất lợi nhuận: Tổng giá trị cổ tức mà nhà đầu tư nhận được từ việc sở hữu cổ phiếu
• Báo cáo thường niên: Báo cáo công bố hàng năm của công ty phát hành
• Hệ số Alpha: Tỷ suất sinh lợi sau khi điều chỉnh rủi ro
• Hệ số Beta: Thước đo rủi ro của cổ phiếu hoặc danh mục đầu tư
• Hệ số Price-to-Book: So sánh giá thị trường với giá ghi sổ của cổ phiếu
• Hệ số nguy cơ phá sản: Giúp nhà đầu tư đánh giá rủi ro và dự báo khả năng phá sản
• Tỷ lệ cổ tức trên giá cổ phiếu: Thể hiện mối quan hệ giữa cổ tức nhận được và giá trị cổ phiếu đã mua

Thuật Ngữ Về Lệnh Giao Dịch

• Lệnh giới hạn (LO): Lệnh mua/bán với mức giá xác định hoặc tốt hơn
• Lệnh thị trường (MP): Lệnh mua ở giá bán thấp nhất hoặc bán ở giá cao nhất hiện tại
• Lệnh ATO: Lệnh giao dịch tại giá mở cửa phiên sáng (trước 9h15)
• Lệnh ATC: Lệnh giao dịch tại giá đóng cửa phiên chiều (14h45)
• Lệnh PLO: Lệnh mua/bán tại giá đóng cửa sau khi kết thúc phiên ATC
• Break: Hiện tượng giá cổ phiếu tăng mạnh vượt qua một vùng giá cụ thể
• Giá khớp lệnh: Giá mà nhà đầu tư đặt khi thực hiện giao dịch
• Long (đánh lên) / Short (đánh xuống): Hình thức giao dịch trong chứng khoán phái sinh
• Lọc cổ phiếu: Sử dụng các tiêu chí như đà tăng, tích lũy, vốn hóa, thanh khoản để tìm mã phù hợp
• Biên an toàn: Khoảng chênh lệch giữa giá thị trường và giá trị nội tại của cổ phiếu

Thuật Ngữ Về Giá Chứng Khoán

• Mệnh giá: Số tiền ghi trên cổ phiếu hoặc trái phiếu khi phát hành
• Thị giá: Giá mua/bán của cổ phiếu trên thị trường giao dịch
• Giá niêm yết: Giá cổ phiếu được niêm yết trong phiên giao dịch đầu tiên
• Giá mở cửa: Giá đóng cửa của phiên giao dịch ngày hôm trước
• Giá sàn: Giá thấp nhất được giao dịch trong một phiên
• Giá trần: Giá cao nhất được giao dịch trong một phiên
• Ngày thanh toán (T+3): Ba ngày làm việc sau khi khớp lệnh (không kể lễ tết). Khi mua, tiền chuyển vào tài khoản chứng khoán sau 3 ngày; khi bán, tiền chuyển vào tài khoản ngân hàng sau 3 ngày
• Xu hướng giá: Thị trường có ba loại xu hướng: tăng (Uptrend), giảm (Downtrend), đi ngang (Sideway)

Định Nghĩa Cơ Bản Về Giao Dịch Chứng Khoán

• Chỉ số chứng khoán (Index): Thống kê từ danh sách các cổ phiếu theo tỷ lệ nhất định. Ví dụ: VNIndex đại diện toàn bộ mã trên sàn HOSE, VN30 là chỉ số của 30 mã có vốn hóa và thanh khoản hàng đầu
• Margin (Ký quỹ): Hình thức giao dịch mà nhà đầu tư vay tiền từ công ty chứng khoán để mua cổ phiếu
• Khối lượng giao dịch: Số lượng cổ phiếu được giao dịch trong một khoảng thời gian (ví dụ: trong một ngày)
• Bán khống: Bán chứng khoán mà bạn không sở hữu bằng cách mượn từ người khác, với kỳ vọng mua trả lại sau
• Dao động giá: Mức giao động được giới hạn; trên sàn HOSE là +/- 7%, trên sàn HNX là +/- 10% so với giá tham chiếu (giá đóng cửa phiên trước)

Những Thành Phần Tham Gia Thị Trường

• Nhà phát hành: Phát hành chứng khoán để huy động vốn
• Nhà đầu tư: Người thực hiện giao dịch mua bán chứng khoán
  • Nhà đầu tư cá nhân: Những người có vốn và muốn kiếm thêm thu nhập
  • Nhà đầu tư tổ chức: Các công ty đầu tư, công ty bảo hiểm, công ty tài chính, ngân hàng thương mại với vốn lớn
• Công ty chứng khoán: Cung cấp các dịch vụ quản lý, tư vấn, môi giới, bảo lãnh phát hành
• Các tổ chức liên quan: Cơ quan quản lý nhà nước, sở giao dịch chứng khoán, công ty đánh giá tín nhiệm, công ty dịch vụ công nghệ

Nguyên Tắc Hoạt Động Của Thị Trường Chứng Khoán

Năm nguyên tắc cơ bản mà nhà đầu tư cần hiểu rõ:

• Nguyên tắc cạnh tranh: Nhà phát hành cạnh tranh bán chứng khoán, nhà đầu tư cạnh tranh để mua với giá tốt và lợi nhuận cao
• Nguyên tắc công bằng: Tất cả người tham gia bắt buộc phải tuân thủ quy định chung
• Nguyên tắc công khai: Nhà phát hành có nghĩa vụ cung cấp thường xuyên, công khai và đầy đủ thông tin về chứng khoán
• Nguyên tắc trung gian: Giao dịch giữa nhà đầu tư và nhà phát hành phải qua các công ty chứng khoán
• Nguyên tắc tập trung: Giao dịch chỉ được diễn ra trên sở giao dịch chính thức, được các cơ quan nhà nước giám sát

Khung Giờ Giao Dịch Chứng Khoán

Các sàn giao dịch (Hồ Chí Minh, Hà Nội, UPCOM) hoạt động trong khung giờ:

• Sáng: 9h00 đến 11h30
• Chiều: 13h00 đến 15h00
• Các ngày: Thứ 2 đến thứ 6 (không gồm cuối tuần, lễ tết)

Cách Đọc Bảng Giá Chứng Khoán

Bảng giá là công cụ quan trọng nhất cho nhà đầu tư mới (F0). Bạn cần hiểu các mã màu:

• Màu xanh: Giá tăng so với giá tham chiếu
• Màu đỏ: Giá giảm so với giá tham chiếu
• Màu vàng: Giá bằng so với giá tham chiếu

Mua Bán Cổ Phiếu - Hai Cách Thực Hiện

Nhà đầu tư có thể thực hiện giao dịch mua bán bằng hai phương pháp:

• Tự đặt lệnh trên các phần mềm giao dịch
• Đặt lệnh thông qua công ty môi giới chứng khoán

Mở Tài Khoản Chứng Khoán - Bước Khởi Đầu

Trước khi bắt đầu giao dịch, nhà đầu tư cần lựa chọn công ty chứng khoán phù hợp. Những điểm cần xem xét:

• Mức phí giao dịch cạnh tranh
• Tỷ lệ margin được áp dụng
• Lãi suất vay margin

Bạn có thể mở tài khoản trực tiếp tại công ty chứng khoán, ngân hàng, hoặc thông qua công ty môi giới. Các thông tin cần chuẩn bị gồm: địa chỉ nơi ở cố định, email, số điện thoại, thông tin tài khoản ngân hàng.

Sau khi mở tài khoản, công ty sẽ cung cấp số tài khoản và hướng dẫn nạp tiền. Với tối thiểu 500,000 VNĐ trong tài khoản, bạn đã có thể bắt đầu giao dịch mua bán cổ phiếu.

Một Số Lưu Ý Khi Giao Dịch Chứng Khoán

Lựa Chọn Sàn Giao Dịch

Tại thị trường Việt Nam, có 3 sàn chính:

• Sàn giao dịch TP.HCM (HOSE)
• Sàn giao dịch Hà Nội (HNX)
• Sàn UPCOM (cho các công ty công cộng chưa niêm yết)

Ngoài ra, có nhiều sàn giao dịch quốc tế hoạt động tại Việt Nam. Dù chọn sàn nào, bạn phải đảm bảo sàn đó:

• Có danh tiếng và lịch sử hoạt động lâu năm
• Được quản lý bởi cơ quan chứng khoán trong nước hoặc các tổ chức quản lý quốc tế uy tín

Nắm Vững Các Lệnh Cơ Bản

Nhà đầu tư mới nên tập trung vào ba lệnh cơ bản: ATO, ATC, LO. Sau đó có thể nâng cao kỹ năng bằng các lệnh khác như MP, MTL, MOK, MAK.

Tổng Kết

Kiến thức chứng khoán cơ bản trên là nền tảng mà nhà đầu tư F0 cần nắm vững khi bước vào thị trường. Để đầu tư thành công và sinh lời bền vững, bạn cần tiếp tục học hỏi thêm nhiều kiến thức và kinh nghiệm, phát triển khả năng nhạy bén trước những biến động của thị trường. Hành động nhanh chóng, suy nghĩ kỹ lưỡng, và quản lý rủi ro một cách khoa học sẽ là chìa khóa giúp bạn thành công trong giao dịch chứng khoán.